21/11/2020
Listopad –wspomnienie o tych, którzy odeszli..
Wielu P***ków, naszych rodaków, odeszło na zawsze poza granicami kraju. Czasami na ziemi nowej, wybranej ojczyzny. Czasami „gdzieś po drodze”, tam dokąd rzuciły ich losy. Niektórych wspomina się imiennie na ich grobach – inni, pogrzebani w grobach zbiorowych, jeszcze inni anonimowo… Niektórzy pozostali na wieczność na greckiej ziemi
Jerzy Iwanow Szajnowicz (1911 – 1943) to w Grecji, a szczególnie w Salonikach, bohater narodowy. Urodzony w Polsce w 1911 roku – zamordowany przez hitlerowców w Kesariani (Ateny) w 1943 roku. Poliglota, sportowiec, mistrz pływania, reprezentant Polski w piłce wodnej, agent wywiadu polskiego i brytyjskiego. Aresztowany za skuteczne akcje sabotażowe i skazany na śmierć przez rozstrzelanie. Pośmiertnie odznaczony orderem Virtuti Militari. Upamiętniony przez Stanisława Strumpha – Wojtkiewicza w powieści „Agent Nr 1”, na kanwie której Zbigniew Kuźmiński nakręcił film z Karolem Strasburgerem w roli głównej. W Salonikach wystawiono mu pomnik, a jego imieniem „Ivanofio” nazwano halę sportową klubu Iraklis, w którym trenował. Grób Jerzego Iwanowa – Szajnowicza znajduje się na trzecim cmentarzu w Atenach, w dzielnicy Nikea
Zygmunt Mineyko (1840 – 19125) polski arystokrata, skazany na zesłanie na Syberię za uczestnictwo w powstaniu styczniowym. Oficer, inżynier, filhellen. Związany z Grecją zarówno poprzez małżeństwo z Greczynką, Prozerpiną Manaris, jak również poprzez pracę i działalność naukową. Autor mapy topograficznej i etnologicznej Epiru, prac naukowych o historii i kulturze Grecji, odkrycia archeologicznego, które zapoczątkowało prace wykopaliskowe i przyczyniło się do odkopania starożytnej Dodony. Parlament Grecji przyznał mu honorowe obywatelstwo Grecji (1910) i Złoty Krzyż Orderu Jerzego I (1913). Władze Rzeczypospolitej uhonorowały go (1922) Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari i trzykrotnie Krzyżem Walecznych. Doktor honoris causa na Uniwersytecie Lwowskim. Jego wspomnienia p.t. „Z tajgi pod Akropol. Wspomnienia z lat 1848-1866” zostały opublikowane w Warszawie w 1971 roku. Zygmynt Mineyko jest patronem Zespołu Szkół przy Ambasadzie RP w Atenach. Spoczywa na I Cmentarzu w Atenach
Córka Zygmunta Mineyko i Prozerpiny Manaris wyszła za mąż za Georgosa Papandreou (1988-1968), polityka, trzykrotnego premiera Grecji. Ich syn, Andreas Papandreou (1919-1996) sprawował urząd premiera przez trzy kadencje. Trzecim członkiem rodziny Papandreou wybranym na premiera Grecji został również prawnuk Zygmunta Mineyki, Georgos Papandreou (ur. 1952).
„Ogród Bohaterów” w Mesologgi – miejsce pamięci i hołdu narodu greckiego wszystkim poległym w walce o wolność i niezawisłość Grecji. Wkrótce po wyzwoleniu Grecji, w 1838 z inicjatywy pierwszego króla Grecji, Ottona i jego małżonki Amalii zgromadzono w kopcach kości Greków i Filhellenów poległych w walkach, upamiętniając ich bohaterskie czyny. Całą kilkunastohektarową przestrzeń ogrodzono, uformowano i zalesiono. Dzisiaj znajduje się tu 69 pomników i wiele krzyży. Wśród nich również pomnik poświęcony poległym P***kom. Co roku, (nieprzerwanie od 1859 roku) w sobotę poprzedzającą Niedzielę Męki Pańskiej (Niedziela Palmowa) (zgodnie z tradycją prawosławną, w tę sobotę wspomina się wskrzeszenie Łazarza) odbywa się procesja żałobna od cerkwi Św. Spyridona w Mesologgi do Pomnika Poległych w Ogrodzie Bohaterów
Polski cmentarz w Rethymnon
W samym centrum uroczego Rethymnon (Kreta), niedaleko miejskiego parku i szpitala znajduje się malutki cmentarz. Na białym murze tablica z napisem: „Miejsce wiecznego spoczynku żołnierzy polskich poległych w walce o wolność Grecji 1897 – 1905”. Kim byli ci żołnierze, którzy na przełomie XIX i XX wieku znaleźli się na Krecie? Byli to Polacy z zaboru rosyjskiego, którzy służyli w XIII Pułku Strzelców, wchodzącym w skład rosyjskich oddziałów stacjonujących na Krecie. Pod koniec XIX wieku Kreta usiłowała wyzwolić się z osmańskiego jarzma i dołączyć do Grecji, która stopniowo region po regionie odzyskiwała niepodległość. Niepowodzenie powstań Kreteńczyków i wewnętrzne konflikty spowodowały interwencję wielkich mocarstw (Anglii, Francji, Włoch i Rosji) i przejęcie przez nie zarządu nad wyspą. Rosji przypadł region Rethymnon. W rosyjskich oddziałach służyło ok 200-300 P***ków. Ich kapelanem był ksiądz Marcin Czermiński. Na tym małym cmentarzyku znajduje się osiemnaście grobów, w których na zawsze spoczęli polscy żołnierze. W 1933 roku na wewnętrznej ścianie muru cmentarza umieszczono tablicę „Polska odrodzona poległym rodakom”, na której wymieniono nazwiska i daty śmierci polskich żołnierzy. Dwa lata później urna z ziemią z grobów polskich żołnierzy przekazana została wysłannikowi rządu polskiego przez ówczesnego burmistrza Rethymnon.
Brytyjski Cmentarz Wojenny – Zatoka Souda, Kreta.
Nad Zatoką Souda (Chania, Kreta) znajduje się Cmentarz Sojuszniczy, zwany też Cmentarzem Żołnierzy Brytyjskich. Zadbany, z widokiem na przepiękną zatokę. Na cmentarzu znajduje się ponad 1500 grobów żołnierzy wojsk alianckich, którzy w maju 1941 r. walczyli w obronie Krety w ramach „Bitwy o Kretę”, która stanowiła odpowiedź na powietrznodesantową operację niemiecką „Merkury”. Wraz z poległymi Anglikami, Australijczykami, Nowozelandczykami, Kanadyjczykami spoczywa tu również P***k, Porucznik Janusz Zbyszyński. Oficer informacyjny, oficer techniczny w polskim dywizjonie RAF (Dywizjon Rekinów), gdzie opracowywał instruktaże użytkowania samolotów Consolidated B-24 Liberator. Zginął w listopadzie 1943 r. gdy podczas operacji minowania wód u wybrzeżu Krety maszyna rozbiła się w Ano Fortetsa (przedmieścia Iraklionu), niedaleko pałacu Knosos, i cała załoga zginęła. Por. Janusz Zbyszyński odznaczony został pośmiertnie Krzyżem Walecznych. Jego syn, Zbigniew, odszukał grób ojca po prawie 40 latach, po programie telewizyjnym, w którym Janusz Przymanowski (autor "Czterech pancernych i psa") opowiadał o kreteńskich grobach polskich żołnierzy i wspomniał o polskim grobie na cmentarzu alianckim w Souda.
Na niemieckim cmentarzu wojskowym w Maleme (Kreta) znajduje się 4.465 grobów żołnierzy niemieckich, którzy stracili życie podczas niemieckiej operacji inwazyjnej „Merkury” w maju 1941 roku. Większość z nich to młodzi ludzie w wieku 19-22 lat. Na niektórych płytach nagrobnych polskie nazwiska, np. Gefreiter – Paul Jozwiak, Gefreiter - Joseph Grzyb, Oberjäger – Karl Robaszkiewicz… To groby młodych mężczyzn, prawdopodobnie z terenów Górnego Śląska, wielu siłą wcielonych do Wermachtu. Zginęli podczas Bitwy o Kretę nie walcząc ani o wolność Polski ani Grecji… Tragiczny los zdecydował za nich…
Tym i innym, którzy spoczęli w Grecji nasze wspomnienie i wieczne odpoczywanie w pokoju
Oprac. Anna M. Kozak
