Value Vacations

  • Home
  • Value Vacations

Value Vacations Want to travel alone? without the hassles of getting up early? without a hectic schedule of sightseeing? and if you are too lazy to plan your itenary yourself?

or you are unsure about it? Shoulder it off all on Value Vacations!! Extremely reliable and the

19/03/2024
I feel most at home when I’m exploring the world….Think Vacations Think Value Vacations !! www.valuevacations.co.in     ...
14/11/2023

I feel most at home when I’m exploring the world….

Think Vacations Think Value Vacations !!
www.valuevacations.co.in

Only going places that spark joy !!Think Vacations Think Value Vacations 💯!                        # tours  -made       ...
26/10/2023

Only going places that spark joy !!

Think Vacations Think Value Vacations 💯! # tours -made # Maharashtra

As we all gear up to celebrate the upcoming "Festival Of Lights ", Value Vacations is delighted to offer all travel junk...
16/10/2023

As we all gear up to celebrate the upcoming "Festival Of Lights ", Value Vacations is delighted to offer all travel junkies some exciting off-beat international and domestic itineraries, cruises this Diwali- Silkroute Banaras, Devout Uttar Pradesh, Uncharted Rajasthan and Pench and more... To find out more visit our all new website www.valuevacations.co.in and connect with us today.
We also provide cruise packages.

https://valueurvacations.blogspot.com/2023/10/blog-post.html
13/10/2023

https://valueurvacations.blogspot.com/2023/10/blog-post.html

पावनखिंड काही संज्ञा रूढार्थाने आपल्यासारख्या सर्वसामान्यांमध्ये अशा रूजतात की जसे काही ते समानार्थी शब्दच अस....

https://valueurvacations.blogspot.com/2023/08/blog-post.html
31/08/2023

https://valueurvacations.blogspot.com/2023/08/blog-post.html

सह्याद्रीच्या कुशीतला हिरा "अगं कुठेतरी जाऊ या ह्या वीकेंडला,काही सुचतंय का ?"नवरोजी विचारते झाले.एरव्ही लोळून एख....

Think Vacations Think Value Vacations 💯!                        # tours  -made                               the world
14/07/2023

Think Vacations Think Value Vacations 💯!

# tours -made the world

Only going places that spark joy.Think Vacations Think Value Vacations !!
05/07/2023

Only going places that spark joy.

Think Vacations Think Value Vacations !!

Only going places that spark joy !!Think Vacations Think Value Vacations 💯!                        # tours  -made       ...
05/07/2023

Only going places that spark joy !!

Think Vacations Think Value Vacations 💯! # tours -made # uttarpradesh

03/06/2023
The Congress of Value Vacations has passed a bill to raise the Age Ceiling averting an Age Default! Now don't let age ho...
03/06/2023

The Congress of Value Vacations has passed a bill to raise the Age Ceiling averting an Age Default! Now don't let age hold you back from paying your dues to your favorite deities. With Value Vacations, take all your fears and phobias in your stride and fulfill your dreams of visiting Mansarovar, Chardham, and exploring the Himalayas— your way. Contact us today! Select packages can be customized.

नमामि गंगे "मुस्कुराईये की आप लखनऊ में हैं।" लखनऊ एअरपोर्टवर पाऊल टाकता क्षणी तिथल्या भिंतीवर लिहिलेल्या ह्या वाक्याने म...
28/03/2023

नमामि गंगे

"मुस्कुराईये की आप लखनऊ में हैं।" लखनऊ एअरपोर्टवर पाऊल टाकता क्षणी तिथल्या भिंतीवर लिहिलेल्या ह्या वाक्याने माझं लक्ष वेधून घेतलं.ते वाचून खरंच काहीही कारण नसताना चेहऱ्यावर हसू उमटलं.वाटलं नुसतं हे वाक्य वाचून जर इतकं प्रसन्न वाटतंय तर मग लखनऊ मध्ये फिरताना किती प्रसन्न वाटेल.पण आधीच फ्लाईट उशिराने पोहोचली होती त्यामुळे अजून वेळ न दवडता पटापटा बेल्टवरून बॅगा उचलून आम्ही बाहेर आमच्यासाठी उभ्या असलेल्या टॅक्सीत बसून अयोध्येकडे निघालो.

उत्तर प्रदेश भारतातलं सगळ्यात जास्त लोकसंख्या असलेलं कृषीप्रधान राज्य.मोहोरी,ऊस आणि बटाटे इथली प्रमुख पिकं.महामार्गांच्या अगदी लगत जर्द पिवळ्या फुलांनी आच्छादलेली लांबच लांब पसरलेली मोहोरीची हिरवीगार शिवारं डोळ्यांना गारवा देत होती.त्यात हवेत अगदी दुपारच्या दोनच्या टळटळीत उन्हातसुद्धा हवेत किंचित असलेला गारवा छान आल्हाददायक वाटत होता.अयोध्येला जाण्याच्या वाटेवर टॅक्सीत बसल्या बसल्या लहानपणी टीव्हीवर पाहिलेल्या रामराज्य,भरतभेट सारख्या ब्लॅक अँड व्हाईट चित्रपटांमधली काही दृश्यं झरझर डोळ्यांसमोर तरळून गेली. त्यावेळी बऱ्याच तांत्रिक मर्यादा असूनसुद्धा हाताशी असलेल्या तंत्रज्ञानाचा जास्तीत जास्त उपयोग करून अशा सिनेमांमध्ये जे ट्रिक सीन्स चित्रित केलेले असायचे ते त्या बालपणीच्या कोवळ्या वयात असे काही मेंदूत कोरून बसायचे की आज वयाची पन्नाशी गाठली तरी तसेच्या तसे डोळ्यांसमोर येतात.बालपणीच्या आठवणींमध्ये असा अंदाधुंद संचार करताना आम्ही कधी अयोध्या गाठलं ते कळलंच नाही.पोहोचेपर्यंत सूर्य बुडाला होता आणि मिट्ट काळोख झाला होता त्यामुळे फिरायला बाहेर पडण्याचा तर प्रश्नच नव्हता.असंही उशिराने पोहोचलेल्या फ्लाईटचा आणि लागलीच नंतर टॅक्सीच्या प्रवासाचा थकवा असा काही आमच्या अंगावर आला की उदरम् भरणम् करून आम्ही अंगच टाकून दिलं.

सध्या राममंदिर पुनर्निर्माण कार्याचे वारे टीव्हीवर अधूनमधून इतके जोरदार वाहतात की कधी काळी रामराज्य असलेलं अयोध्या प्रत्यक्षात कसं असेल ह्याचे बरेच कल्पनाविलास मी ट्रिप सुरू होण्याआधी केले होते.त्यातून राम,लक्ष्मण आणि सीतेच्या अखण्ड मूर्ती घडवण्यासाठी नुकत्याच नेपाळहून तिथे पोहोचलेल्या शाळिग्राम शीळा बातम्यांमध्ये पाहिल्यावर तर माझ्या कल्पनांचे मनोरे जरा जास्तच उंचावले होते.पण प्रत्यक्षात मात्र माझ्या ह्या मनोऱ्यांना सुरूंगच लागला.मंदिराच्या उभारणीचं काम तर जोरात सुरू आहे,राम जन्मभूमी असलेल्या ठिकाणी आज उभ्या असलेल्या देवळामधल्या राम,लक्ष्मण,भरत,शत्रुघ्न ह्यांच्या मूर्तीसुद्धा देखण्या आहेत पण देवळाच्या आजूबाजूच्या परिसरात असलेला कमालीचा बकालपणा,दारिद्र्य मात्र सतत डोळ्यांना टोचत रहातं.त्यातून जागोजागी सुरू असलेल्या रस्त्यांच्या कामांमुळे उडत राहणारा धुरळा ह्या सगळ्या अस्वच्छपणात अजूनच भर घालत होता.ह्या सगळ्यात जर का काही सुखावणारं असेल तर ते होतं शरयू नदीच्या काठावरची स्वच्छ शुभ्र घरं आणि शांतपणे वाहणारी शरयू नदी.ह्या शरयू नदीवर अगदी बनारसच्या गंगा आरतीसारखीच पण छोटेखानी पद्धतीने सूर्यास्ताच्या वेळी आरती केली जाते.ह्याचं गंगा आरतीसारखं ब्रॅण्डिंग केलं गेलेलं नसल्यामुळे इथे आरती पाहायला येणारी लोकंसुद्धा गंगा आरतीच्या जवळपास एक दशांश असतात असं म्हणता येईल पण आरतीचा सोहळा कमीजास्त अंशाने साधारण त्याच पद्धतीने पार पडतो.

बाकी जगात भारताचे धागेदोरे कुठे सापडतील ह्याचा काही नेम नाही.ह्या अयोध्येचं आणखी एक गंमतशीर वैशिष्ट्य आहे आणि ते म्हणजे इथलं Queen Heo Hwang Ok Memorial Park.आहे ना Tongue Twister? राम जन्मभूमीमध्ये काही कोरीयन connection पण सापडेल ह्याची जराही कल्पना नव्हती.कोरीयन पर्यटकांसाठी हे काशीपेक्षा कमी नाही.वास्तविक अजून हे पर्यटकांसाठी खुलं केलं गेलेलं नाही.भारत सरकार आणि कोरियन सरकार ह्यांच्या संयुक्त विद्यमाने ह्याचंही सध्या बांधकाम आणि सुशोभीकरण सुरू आहे,कदाचित लवकरच हे पर्यटकांसाठी खुलं केलं जाईल.ह्या स्मारकामागची आख्यायिका फार रोचक आहे.ही दक्षिण कोरीयन राणी Queen Heo Hwang Ok जन्माने भारतीय.अयोध्येमधल्या कौसला प्रांताचा राजा पद्मसेन आणि राणी इंदुमतीची ही मुलगी.इसवीसनपूर्व ४८ मधला तेव्हाचा हा कौसला प्रांत,आज मितीला अयोध्या आणि ओडिसापर्यंत मिळून पसरलेला आहे. ह्या राणीचं मूळ नाव राजकुमारी "सुरीरत्ना".असं म्हटलं जातं की एक दिवस राजा पद्मसेनला आपल्या कन्येचा विवाह दक्षिण कोरियाचा तत्कालीन राजपुत्र "किम सुरो"शी होत असल्याचं स्वप्न पडलं.त्यामुळे जेमतेम सोळा वर्षाची असताना सुरीरत्ना आपल्या पित्याच्या आदेशावरून आपल्या दासदासींच्या काफिल्यासकट किम सुरोशी लग्न करायला बोटीने दक्षिण कोरीयाला पोहोचली जिथे मग त्या उभयतांनी यथावकाश लग्न केलं.ही कथा आपल्याला ह्या स्मारकाच्या आतल्या भिंतींवर चितारलेली पाहायला मिळते.आज जवळपास सहा लाख कोरीयन आपण ह्या राणीचे वंशज असल्याचा दावा करतात आणि आपल्या ह्या लाडक्या राणीला आदरांजली वाहायला दरवर्षी लाखोंच्या संख्येने अयोध्येमध्ये गर्दी करतात.

तसं आपली प्रसारमाध्यमं,समाजमाध्यमं आणि बॉलिवूड कोणत्याही देशाचा,ठिकाणाचा,छोट्याशा बातमीचा किंवा साध्याशा समारंभाचा सोहळा साजरा करून त्याचा मोठा ब्रँड तयार करण्यात वेळोवेळी फार मोलाचा वाटा उचलत असतातच.अगदी ७० च्या दशकात झीनत अमिताभच्या द ग्रेट गॅम्बलर मधल्या गाण्याने तमाम जनतेला व्हेनिसच्या गंडोला राईडची जी भुरळ घातलीय ती आजतागायत तितकीच ताजीतवानी आहे.पॅरिस,ग्रीस,स्पेन,काश्मीर,मिर्झापूर,बनारस,गोवा अशी बॉलीवूडने किंवा प्रसारमाध्यमांनी रातोरात नशीब उजळून टाकलेल्या ठिकाणांची,देशांची यादी न संपणारी आहे.तसं काहीसं चेतन भगतचं "ट्वेंटी ट्वेंटी" पुस्तक आणि विकी कौशल,रिचा चड्ढाचा "मसान" पाहून बनारस बद्दलचं चित्र माझ्या मनात तयार झालं होतं.ट्वेंटी ट्वेंटी मध्ये लिहिलेलं वाराणसीच्या गंगा आरतीचं वर्णन आणि "मसान"मधली बनारसच्या मणिकर्णिका घाटावरची दृश्यं, कधी उत्तर प्रदेशला जाईन तेव्हा हे नक्की पाहीन म्हणण्याइतकं बनारसच्या गंगा घाटाचं वर्णन डोक्यात घट्ट रुतून बसलं होतं .

प्रत्यक्षात काशी विश्वेश्वराचं देऊळ, देवळाच्या फक्त अगदी लगतचा परिसर आणि देवळाच्या मागून मणिकर्णिका घाटाकडे जायला तयार केलेला प्रशस्त मार्ग गंगा आरतीच्या आमिषाने जगाच्या कानाकोपऱ्यातून लाखोंनी बनारसमध्ये ओतणाऱ्या पर्यटकांना विचारात घेऊन तयार केला असल्यामुळे तेवढा स्वच्छ आहे.पण संध्याकाळची गंगा आरती ज्या दश्वमेध घाटावर होते तिथपर्यंत जाणारी वाट,गंगा आरतीच्या निमित्त्याने आपलं उखळ पांढरं करू पाहणारे आशाळभूत पुजारी,एका जागेमागे लठ्ठ पैसे आकारून आरती पाहायला आपल्या दुकानात मोक्याची जागा उपलब्ध करून देण्याचाही व्यवसाय करणारे तिथले दुकानदार किंवा अगदी नावाडीसुद्धा आपल्या देशाची काय प्रतिमा परदेशी पर्यटकांच्या मनात तयार करत असतील हा विचार मनाला सतावत राहतो.तिथल्या स्थानिक लोकांच्या म्हणण्यानुसार "अब २०१६ से हमारा बनारस बहुत साफ सुथरा हो गया हैं ।". मग जर सध्याचं बनारस म्हणजे बनारसची स्वच्छ सुधारित आवृत्ती असेल तर २०१६ च्या आधीचं अस्वच्छ बनारस कसं होतं ह्याची कल्पनाच न केलेली बरी.आपण म्हणतोय एकोणिसावं शतक ब्रिटिशांचं होतं,विसावं अमेरिकेचं आणि एकविसावं भारताचं असणार आहे.२१ व्या शतकात भारताला एक महासत्ता म्हणून उदयास आल्याचं स्वप्नं पाहत असताना मणिकर्णिका घाटापासून दश्वमेध घाटापर्यंत जाणाऱ्या वाटेवर शिक्षणाच्या "श"पासूनसुद्धा कोसो दूर असलेली बिना कपड्यांची उनाडक्या करणारी कळकट मळकट मुलं,संन्यासी,भिकार वर्ग नक्की आपण त्याच २१ व्या शतकात जगतोय का हा विचार करायला आपल्याला भाग पडतात.वाहतूक शिस्तीचा आणि बनारसचा तर सुतराम संबंध नाही.समोरचा रस्ता पूर्ण रिकामा असला तरी अकारण कर्णकर्कश्श हॉर्न पिटत जाणारी वाहनं,कधीही,कुठूनही अचानक समोर येणारी माणसं आणि वाहनं म्हणजे केवळ उच्छाद.सैन्य छावणीचा भाग तेवढा बऱ्यापैकी स्वच्छ आहे.काशीचं पूर्वापार असलेलं आध्यात्मिक महत्त्वं पहाता अधिकाधिक परदेशी पर्यटक आकर्षित करण्यासाठी केलं गेलेलं गंगा आरतीचं ब्रॅण्डिंग वगैरे सगळं ठीकच आहे पण मला मात्र शांत आणि संथपणे वाहणाऱ्या शरयू नदीच्या काठावरची,कोणताही व्यावसायिक बाजारूपणाचा स्पर्श नसलेली आरती जास्त भावली.

बनारस मध्ये आलेल्या कोणत्याही स्त्री ला ठठेरी बाजार मध्ये खरेदी न करता परत न निघण्याचा मोह आवरणार नाही.हो मात्र बायकांची खरेदी पाहून आपल्या खिशाला नक्की किती कात्री लागणार आहे ह्या सध्या कल्पनेने सुद्धा बिचाऱ्या पुरुषांना घाम फुटतो एवढं मात्र खरं.ह्या ठठेरी बाजारात अगदी हजार रुपयांपासून ते काही हजारांपर्यंत अगदी मऊ, तलम अस्सल बनारसी साड्यांपासून जामदानी पर्यंत हवी ती साड्यांची variety पाहून काय घेऊ काय नको असं होऊन जातं .साड्यांचे मऊ पोत आणि तितकेच मोहक रंग यांनी स्त्री मनाला वेड नाही लावलं असं होणंच शक्य नाही.पण पुरुषांनी सुद्धा खट्टू होण्याची गरज नाही विशेषतः जे अस्सल खवय्ये आहेत त्यांच्यासाठी आहे,थंडीच्या दिवसांत इथे खास मिळणार पदार्थ ,तो म्हणजे मलैय्यो.बायकांनी खरेदी करून खिसा रिकामा केल्या नंतर ह्या "मलैय्यो"चाच काय तो जीभेला आणि मनाला थंडावा ! त्याशिवाय गरम गरम खस्ता कचोरी,जिलबी नाही तर १/२ किलो किंवा १ किलोचा एक असा वजनावर केला जाणारा जलेबा,हो बरोबर वाचलंत ..जिलबी नाही इथे जलेबा मिळतो.जिथे एका जिलबीचं वजन कमीत कमी अर्धा किलो असेल त्याला जिलबी म्हणावं तरी कसं ? असे एक ना एक अनेक बनारस ची खासियत असलेले पदार्थ आहेत जे चाखून न पहाणं म्हणजे बनारसचा अपमानच म्हणायला हवा.

ह्या उत्तर प्रदेशने आपल्या देशाला कबीर,तुलसीदास सारखे अतिशय महान संत,अकबर इलाहाबादी,महादेवी वर्मा,मुन्शी प्रेमचंद सारखे अनेक मनस्वी कवी,कवयित्री आणि साहित्यकार तर दिलेच पण लालबहादूरशास्त्री,चंद्रशेखर आझाद सारखे निडर स्वातंत्र्य सेनानी सुद्धा दिले.तरीही अलाहाबाद आणि अमिताभ बच्चन हे समीकरण आपल्या सगळ्यांच्या जास्त लक्षात रहातं. गंगा,यमुना आणि अदृश्यरूपात असलेली सरस्वती नदी अशा तीन विस्तीर्ण नद्यांच्या संगमावर वसलेल्या अलाहाबादने म्हणजे आजच्या प्रयागराजने भारताच्या स्वातंत्र्य लढ्यातसुद्धा महत्त्वाची भूमिका बजावलीय.इथलं आनंद भवन आणि चंद्रशेखर आझाद पार्क ह्या इतिहासाची साक्ष आहेत.संध्याकाळच्या वेळी चंद्रशेखर आझाद पार्कमध्ये दाखवला जाणारा लाईट आणि साऊंड शो अलाहाबादच्या एकंदरीतच इतिहासाविषयीची बरीच काही सत्यं आपल्यासमोर उलगडतो.

पण आमच्या ह्या सहलीचं काहीसं surprise package निघालं कानपूर.तसं तिथे फार काही आवर्जून जाऊन पाहण्यासारखं दिसलं नव्हतं पण दिवसभर हॉटेलवर बसून नुसत्या तुंबड्या लावण्यापेक्षा संध्याकाळच्या वेळी थोडे पाय मोकळे करावे म्हणून हॉटेलवरून बाहेर पडलोच.कानपूरपासून १७-१८ किलोमीटरवर आहे वाल्मिकी आश्रम आणि लवकुशांचं जन्मस्थान.ह्याच वाल्मिकी आश्रमात वाल्या कोळ्याचे वाल्मिकी ऋषी झाले.ज्या पिलू वृक्षाखाली बसून त्यांनी घोर तपश्चर्या केली होती तो वृक्ष आजही तिथे उभा आहे.बाकी माणूस विज्ञानाची कास धरून कितीही मोठा झाला,प्रगत झाला तरी निसर्गाने काही पत्ते स्वतःकडे राखून ठेवले आहेत हेच खरं.निसर्गाच्या मनाचा पुरता थांगपत्ता माणसाला लागणं तसं कठीणच.ह्या "पिलू" वृक्षाच्या बाबतीतली निसर्गाची किमया तरी कशी असावी,जसजसा खोडाकडून हा वृक्ष थकत जातो तसतसं आतूनच ह्या वृक्षाचं पुनरूज्जीवन सुरू होण्याची प्रक्रिया सुरू होते.त्यामुळे वर्षभर हा वृक्ष हिरवागार असतो,फारशी पानझड होत नाही.जसा वृक्ष वरून जीर्ण होत जातो,तसं ह्याच्या खोडाच्या वरच्या भागाचा भुसा व्हायला सुरुवात होते पण तिथेच आतून आपल्याला नवीन खोड फुटत असल्याचं पाहायला मिळतं.त्याचबरोबर ह्या आश्रमात सीता धरणी दुभंगून पृथ्वीच्या पोटात सामावते ती जागाही इथेच पाहायला मिळते.ह्या वाल्मिकी आश्रमापासून जवळच ब्रम्हावर्त घाटावर ब्रम्हदेवाच्या खडावेमधली पडलेली चूक,जी कधी काळी सोन्याची होती असं सांगितलं जातं,ती पाहायला मिळते.ही चूक किंवा खिळा जिथे रुतलेला आहे तो संपूर्ण पृथ्वीचा केंद्रबिंदू समजला जातो.ह्या ठिकाणाहून दोन्ही ध्रुवांपर्यंतचं भौगोलिक अंतर सारखंच आहे असं म्हणतात.ह्या ब्रम्हावर्त घाटापासून थोड्या अंतरावर ध्रुव टिला आहे,ज्या ठिकाणी ध्रुव बाळाने तपश्चर्या करून आकाशात स्वतःसाठी अढळ स्थान मिळवलं.इथेच एक छोटेखानी पेशवेकालीन दत्तमंदिर सुद्धा आहे ज्याची देखरेख करण्याचं काम "मोघे" नामक मराठी कुटुंब आज पिढ्यानुपिढ्या करतंय,आताच्या ह्या मोघ्यांचे आजोबा पेशव्यांच्या दरबारी होते.अमराठी मातीत मराठी माणूस भेटल्याचा आनंद काही वेगळाच असतो.

तेहज़ीब और नज़ाकत जहाँ मिले उस जगह को लखनौ कहते हैं |
इत्र से जहाँ लोगों को अपनी पहचान मिले उसे कन्नौज़ कहते हैं |

अत्तरांची मायभूमी "कन्नौज".आमच्या पिढीपर्यंत डॉक्टर,इंजिनियर हेच काय ते विद्यार्थ्यांच्या आयुष्याचं ध्येय असावं आणि तसा तो किंवा ती घडली की त्या विद्यार्थ्यांचं आयुष्य सफल संपूर्ण झालं असाच समज रूढ आणि दृढ होता.पण आताची तरूणाई खूप वेगळी आहे. तिच्यात इतकी धडाडी आहे की अगदी नकळत्या वयापासूनच उद्योजक होण्याची ती नुसती स्वप्नं पहात नाहीये तर अनवट वाटा चोखाळातेही आहे. आपल्या सरकारी संस्थांमध्ये भावी उद्योजक घडवण्याच्या हेतूने असे कित्येक अभ्यासक्रम राबवले जातात ज्यांच्याबद्दल आपल्याला थोटुकभर सुद्धा माहिती नसते पण इंटरनेटने ज्ञान आणि जग इतकं जवळ आणलंय की सगळं काही घर बसल्या हाताच्या बोटांवर उपलब्ध झालंय आणि आजची तरूणाई त्यांना हवी असलेली माहिती बरोबर ढिगातून सुई शोधून काढावी तसं शोधून काढतेही आहे.असे अभ्यासक्रम राबवणाऱ्यांपैकीच एक संस्था म्हणजे आपलं "FFDC" "फ्रॅग्रन्स अँड फ्लेवर डेव्हलपमेंट सेन्टर" अर्थात शुद्ध हिंदीत सांगायचं तर "सुगंध एवं सुरस विकास केंद्र".सूक्ष्म,लघु आणि मध्यम उद्योग खात्याच्या अंतर्गत १९९१ मध्ये ह्या संस्थेची स्थापना झाली.अत्तर बनवण्याच्या प्रक्रियेत उपयोगी असलेल्या किंवा वापरात येणाऱ्या नानाविध वनस्पतींचा संशोधनपूर्ण अभ्यास ही संस्था करते.संस्थेत आपल्याला अत्तर तयार करण्याची शास्त्रशुद्ध प्रक्रियासुद्धा समजावली जाते.इथे दोन महिन्यांचे,तीन महिन्यांचे आणि एक वर्षाची पदविका असे तीन पदव्युत्तर अभ्यासक्रम राबवले जातात जे ह्या क्षेत्रातले भावी महत्त्वाकांक्षी उद्योजक घडविण्याच्या दृष्टीने तयार केले गेलेले आहेत.तिथे एक वर्षाचा पदविका अभ्यासक्रम शिकत असलेल्या अशाच दोन भावी तरूण उद्योजकांशी संस्थेच्या संचालकांनी आमची ओळख करून दिली.त्या दोघांनी आम्हाला वेगवेगळ्या वनस्पतींची ओळख करून देण्यापासून,Quality कंट्रोलपर्यंत अत्तर तयार करण्याच्या प्रक्रियेची अतिशय सखोल माहिती पुरवली.सध्याच्या संचालकांच्या नेतृत्त्वाखाली गेल्या बारा वर्षांमधला FFDC च्या प्रगतीचा आलेख थक्क करणारा आहे.आज ही संस्था इतकी स्वयंपूर्ण आहे की कोणत्याही आर्थिक अनुदानासाठी तर नाहीच पण संचालकांपासून ते संस्थेच्या कनिष्ठ कर्मचाऱ्यापर्यंत कोणाच्याही पगारासाठी सुद्धा ह्या संस्थेला सरकारकडे हात पसरण्याची गरज भासत नाही.वर्षभराच्या अभ्यासक्रमाच्या जेमतेम तीन महिन्यांच्या कालावधीतच ह्या दोन्ही मुलांनी शुद्ध गुलाबपाण्यापासून घेऊन ते "शमामा" पर्यंत वेगवेगळी अत्तरं तयार करून बाहेरच्या बाजारपेठेत विकायला सुरूवात सुद्धा केलीय ह्यावरूनच ह्या अभ्यासक्रमाची ताकद समजते.

FFDC चे संचालक मूळचे बनारसचे त्यामुळे बनारसबद्दल भरभरून बोलताना म्हणाले होते ,"दो दिन में क्या देखोगे बनारस,कम से कम चार दिन लेके आईयेगा अगली बार । बनारस की सुबह नहीं देखी तो क्या देखा और रात में लखनौ नहीं देखा तो क्या देखा ?" त्याच वेळी ठरवलं होतं की बनारसच्या घाटाचं उगवत्या सूर्याच्या कोवळया किरणांमधलं सौंदर्य पहाणं भलेही आमचं हुकलं असलं तरी लखनौ मात्र रात्री पहाणं चुकवायचं नाही.लखनौ मध्ये पाऊल टाकेपर्यंत माझ्या मनात लखनौचं खूप वेगळंच चित्र होतं.आता पर्यंत फिरताना सगळीकडे नजरेस पडलेला बकालपणा,अस्वच्छपणा,दारिद्र्य ह्याचाच डोळ्यांवर पडदा होता.पण प्रत्यक्षात लखनौमध्ये पोहोचल्यावर मात्र मी प्रेमातच पडले लखनौच्या.ब्रिटिश राजवटीच्या काळात गोऱ्यांना सुद्धा अगदी माझ्यासारखीच मोहिनी पडली असावी लखनौची त्यामुळे त्यांच्या राजवटीच्या काळात अनेक गोरे साहेब मंडळी अगदी आनंदाने ह्या लखनौ मध्ये आपला डेरा जमवून बसले असावेत.

१८५७ च्या राष्ट्रीय उठावात आपल्या स्वातंत्र्य सैनिकांनी गोळीबार केल्यामुळे आज उभी असलेली भग्नावस्थेतली रेसिडेंसिची वास्तू आणि मेजर जनरल Claude Martin ह्या धनाढ्य फ्रेंच अधिकाऱ्यानी १८ व्य शतकात बांधलेली La Martiniere शाळेची वास्तू हे त्याचे सबळ पुरावे.लखनौ आहेच तसं प्रेमात पडण्यासारखं.रेसिडेन्सीच्या अवाढव्य परिसरावरून ब्रिटिशांच्या त्यावेळच्या शाही इतमामाचा पुरेसा अंदाज बांधता येतो.त्यावेळी भारतीय रयतेचं यथेच्छ शोषण करून गोरे कसे विलासी आयुष्य जगत होते हे पाहिल्यावर आपल्या भारतीयांची तळपायाची आग मस्तकात नाही गेली तरच आश्चर्य.La Martiniere शाळेची भव्य आणि देखणी प्रासादिक वास्तू पाहून ती शाळा आहे हे सांगावं लागेल.पण अशी रम्य शाळा असेल तर मुलांची काय बिशाद की ती शाळेत रमणार नाहीत.असं म्हणतात कि हुसैनाबाद मध्ये जो क्लॉक टॉवर आहे त्याच्या मनोऱ्यावर १८ व्या शतकात सोन्याची चिमणी होती.पण अर्थातच असं काही दिसलं आणि ब्रिटिशांनी ओरबाडून नेलं नाही हे तर शक्य नाही.ह्या क्लॉक टॉवर म्हणजे "घंटाघर"च्याच जवळ असलेल्या बारादरीच्या म्युझियम मध्ये आपल्याला बाराव्या आणि तेराव्या शतकातली ब्रिटिश चित्रकारांनी भाज्या फळांपासून तयार केलेल्या नैसर्गिक रंगानी आणि रत्नांचा बारीक चुरा वापरून काढलेली वेगवेगळ्या पिढीतल्या तत्कालीन मुघल नवाबांची आणि शासकांची जी ३डी तैलचित्रं पाहायला मिळतात ती निव्वळ लाजवाब.. अर्थातच ते सगळे चित्रकार पुन्हा तशाच कोणत्याही कलाकृती घडवू शकणार नाहीत ह्याचा बंदोबस्त सुद्धा त्या त्या मुघल शासकांनी केला हे वेगळं सांगायला नको !

कधी कोणत्या हयात असलेल्या मुख्यमंत्र्याने स्वतःचं स्मारक बांधलेलं पाहिलंय का कधी.नसेल पाहिलं तर लखनौ मध्ये मात्र असं स्मारक पाहायला मिळेल.गोमती नगर सारख्या अगदी मध्यवर्ती भागात सुद्धा आधी जिथे ओसाड रान होतं,त्याचा कायापालट झालाय "मायावती नगरी" या नावाने.ह्या स्मारकाचं जे सुशोभीकरण केलं गेलंय ते निर्विवाद सुंदरच आहे पण सुशोभीकरणासाठी जयपूर दगडातून साकारलेला एक एक हत्ती जर का सत्तर लाखांचा असेल तर हे स्मारक इतकं सुंदर घडलं नसतं तरच नवल. इथेच उत्तर प्रदेशच्या माजी मुख्यमंत्री मायावती देवींनी फक्त स्वतःचा नाही तर बरोबरीने आपल्या वडिलांचा सुद्धा पूर्णाकृती पुतळा उभारलेला आहे.पण मायावती नगरी,गोमती रिव्हर फ्रंट येणाऱ्या पर्यटकांना आकर्षित करण्यात यशस्वी होतं हे मात्र खरं.लखनौमध्ये सगळंच कसं भव्य दिव्य.इथले छान सुंदर प्रशस्त रस्ते दिल्लीच्या चाणक्यपुरीची आठवण करून देतात.जुनं लखनौ थोडंफार अस्वच्छ असलं तरी अवधी पदार्थ चाखून पाहण्यासाठी आणि खरेदीसाठी जुन्या लखनौपेक्षा योग्य जागा नाही.तसं दिल्ली इतकंच किंबहुना किंचित जास्तच,लखनौसुद्धा आंग्लाळलेलं वाटलं.एअरपोर्टच्या रस्त्यावरचे किंवा शहराच्या मध्यवर्ती भागामधले एक से एक भव्य मॉल्स आपल्या मुंबईच्या मॉल्सना सुद्धा लाजवतील असे.एक क्षणभर तर मुंबईला पवईच्या हिरानंदानी गार्डन्स सारख्या उच्च्भ्रू भागात फिरतोय की लखनौमध्ये असा प्रश्न पडावा.FFDCचे संचालक म्हणाले होते ते खरंच होतं.रात्रीच्या रोषणाईत लखनौचं सौंदर्य कसं निखरून निघालं होतं.रात्री सतत बदलणाऱ्या रंगांच्या सुंदर रोषणाईत लखनौचं विधानभवन आणि लोकभवन तर अगदी एखाद्या पंचतारांकित हॉटेल सारखीच दिसतात.

आमचा ड्राइवर सांगत होता की आज उत्तर प्रदेशात गुन्हा करताना गुन्हेगार शंभर वेळा विचार करतो,कारण गुन्हा केल्यावर त्याचे भोगायला लागणारे परिणाम इतके गंभीर आहेत की साधी गाडी सुद्धा लोकं आता वाटेल तिथे लावत नाहीत.गुन्हेगारी तर जवळपास संपुष्टात आलेलीच आहे पण अयोध्यायेच्या देवळाच्या मंदिर उभारणी बरोबरच जागोजागी राष्ट्रीय,राज्य महामार्गांची कामं आणि इतर अनेक पायाभूत सुविधांची कामं जोरदार सुरु आहेत.परिणामी अगदी छोट्याशा गावाकडे जाणारा रस्तासुद्धा छानच आहे. नुकत्याच खुला झालेल्या आग्रा लखनौ महामार्गाचा प्रवास तर एक शब्दातीत अनुभव होता.आणि हा विकास सिने आणि संगणक उद्योगांसारख्या मोठ्या उद्योगांमधली गुंतवणूक उत्तर प्रदेश मध्ये वळवण्याचा दृष्टीने अतिशय जाणीवपूर्वक केला जातो आहे हे तिथल्या स्थानिक लोकांशी गप्पा मारताना जाणवलं.मुंबई मात्र देशाची आर्थिक राजधानी असूनसुद्धा तिच्या ह्या रुदब्याला शोभेल असा तिचा मेकओव्हर अजूनही केला गेलेला नाही ह्याचं वैषम्यही वाटलं.यंदा होऊ घातलेल्या २०२३च्या G20च्या शिखर परिषदेच्या निमित्त्याने लवकरच मुंबईलासुद्धा तिच्या आर्थिक राजधानीच्या दर्जाला शोभेलसा नवीन साज ल्यायला मिळेल अशी आशा.

माधुरी गोडबोले माईणकर
www.valuevacations.co.in

२६ मार्च २०२३

ती फुलराणी  "हिरवे हिरवे गार गालिचे, हरित तृणांच्या मखमालींचे""त्या सुंदर मखमालींवरती,  फुलराणी ती खेळत होती"बालकवींच्या...
27/07/2022

ती फुलराणी
"हिरवे हिरवे गार गालिचे, हरित तृणांच्या मखमालींचे"
"त्या सुंदर मखमालींवरती, फुलराणी ती खेळत होती"

बालकवींच्या कवितेतल्या ह्या ओळी,आपल्यासारख्या काँक्रीटच्या जंगलात राहणाऱ्या लोकांसाठी तरी किमान फक्त स्वप्नंच.ही फुलराणी प्रत्यक्षात असेल अशी साधी शंकासुद्धा कधी आली नाही.पण एखादी गोष्ट करायची ठरवली की त्याच्या हात धुवून मागे लागणं ही माझी वाईट खोड.असंच काहीसं झालं होतं माझं "Valley Of Flowers" च्या बाबतीत.हिमालय आधीच माझा जिव्हाळ्याचा विषय.त्यात ईशान्य भारताची तोंडओळख झाल्यापासून तर जेव्हा संधी मिळेल तेव्हा हिमालयाचे वेगवेगळे रंग उलगडून पाहण्याचा आताशा छंदच जडलाय जीवाला.उत्तराखंड नैसर्गिक आणि आध्यात्मिक अशा दोन्ही अंगांनी समृद्ध असल्यामुळे उत्तराखंडमध्ये फिरणं हा कायमच एक मौलिक अनुभव असतो.खटकते ती फक्त तिथल्या स्थानिक लोकांची आणि आलेल्या पर्यटकांचीही स्वच्छतेबाबतची कमालीची अनास्था.

मुळातच जातिवंत भटकी, त्यामुळे कोणत्याही मासिकात,वृत्तपत्रात,दैनिकांत,आलेलं कोणतंही प्रवासवर्णन मी सहसा वाचायचं सोडत नाही.साहजिकच साधारण सात आठ वर्षांपूर्वी एका बाईंनी ह्या "Valley Of Flowers" बद्दल बरीच विस्तृत माहिती देणारा जो लेख लोकसत्तामध्ये प्रसिद्ध केला होता तो वाचूनच ह्या ठिकाणाबद्दल प्रचंड कुतूहल माझ्या मनात निर्माण झालं होतं.पण काही ना काही कारणानं ते पाहायचा योग काही येत नव्हता.म्हणतात नं,"नकटीच्या लग्नाला सतराशे साठ विघ्नं !", तसंच काहीसं.गेले तीन चार वर्षांपासून जेव्हा जेव्हा आम्ही ह्या सहलीचा बेत शिजू घातला तेव्हा तेव्हा काही ना काही कारणाने तो बारगळला. पण यंदा चंगच बांधला ...आता शेंडी तुटो वा पारंबी "Valley Of Flowers"पाहायचंच.

तसं लेखावरून "Valley Of Flowers" म्हणजे काही pleasure ट्रिप वगैरे असणार नाही तर काहीसा कठीण ट्रेक असणार आहे याचा पुरेसा अंदाज आलाच होता.शिवाय लेख लिहिणाऱ्या बाई स्वतःसुद्धा आमच्यासारखंच मध्यमवयीन असताना आपल्या काही निवडक मैत्रिणींबरोबर ह्या भागाची सैर करून आल्या होत्या त्यामुळे त्यांना वयोमानापरत्वे तो ट्रेक करताना आलेल्या ज्या काही अडचणी त्यांनी सविस्तरपणे त्या लेखात मांडल्या होत्या,त्या सगळ्याचा आणि आमच्या वयाचा परामर्श घेता,आम्हालाही फक्त पुरेशा शारीरीकच नाही तर मानसिक तयारीनिशी हा ट्रेक करावा लागेल ह्याची कल्पना होती.त्यामुळे मानसरोवरच्या ट्रीपची ही काहीशी रंगीत तालीम समजायची,असं गृहीत धरूनच आम्ही ट्रेकच्या तयारीला लागलो.ट्रेकची difficulty level लक्षात घेता स्वतंत्रपणे जावं की एखाद्या ट्रेकर्स ग्रुप बरोबर जावं, इथपासून आमच्यामध्ये काथ्याकूट झाला.शेवटी एकदाचं स्वतंत्रपणेच ट्रेक करायचं ठरल्यावर मग त्या दृष्टीने ट्रेकचं नियोजन सुरु केलं .

सगळ्या जाम्यानिम्यानिशी ठरल्या दिवशी ऋषिकेशला पोहोचलॊ आणि आत्ताच संध्याकाळी थोडं हुडकून दुसऱ्या दिवशीची ऋषिकेश ते जोशीमठ जाण्याची टॅक्सिची व्यवस्था करून ठेवावी म्हणून बाहेर पडलो तर पहिली शुभवार्ता कानावर पडली.त्यादिवशीच्या झालेल्या जोरदार पावसामुळे, सकाळीच भूस्खलन होऊन ऋषिकेश ते जोशीमठचा हायवे आपल्या सैन्याने सर्वसामान्यांच्या वाहतुकीसाठी बंद केला होता.माझ्यासाठी तरी कोणताही चांगला उपक्रम सुरू करताना अशी नकारघंटा वाजणं शकुनच असतो.त्यामुळे आता ट्रिप नक्की सुखासुखी पार पडणार ह्याची नकळत मिळालेली ती ग्वाहीच होती खरंतर.तरी अख्खी संध्याकाळ जंगजंग पछाडून सुद्धा ऋषिकेशपासून जोशीमठपर्यंत आम्हाला दुसऱ्या दिवशी सोडायला जेव्हा एकही टॅक्सिवाला तयार होईना किंवा जे एक दोन तयार झाले ते "अडला नारायण गाढवाचे पाय धरी "अशी आमच्यावरची ओढवलेली परिस्थिती पाहून तोंडाला येईल ती किंमत सांगत होते तेव्हा बहुदा तरी सगळ्या सहलीचा कार्यक्रम एक दिवसाने पुढे ढकलावाच लागेल अशीच चिन्हं दिसत होती.पण जर सहल एक दिवसाने पुढे ढकलायची तर आमच्या परतीच्या प्रवासाच्या विमानतिकिटांचं काय करायचं ? हाही प्रश्न होताच.विमानतिकिटांच्या खर्चाला तिलांजली द्यावी लागणार की काय ह्या काळजीने आमचे चेहरे काळेठिक्कर पडले.किमान दुसऱ्या दिवशीची सकाळ उजाडेपर्यंत तरी हातावर हात धरून बसण्याखेरीज तेव्हा तरी आमच्या हातात दुसरं काहीही नव्हतं.पण म्हणतात नं ,"उम्मीद पें दुनिया कायम हैं |" ,तसं सकाळी आरामशीर उठू मग पाहू काय करायचं ते ,असं म्हणत आम्ही दैवावर हवाला टाकून चक्क ढाराढूर झोपी गेलो.

सकाळी उठून इकडे तिकडे चौकशी केल्यावर सुद्धा, "आजचा दिवस ऋषिकेश मध्येच थांबा,वर जाऊन अडकलात तर काय ? त्यापेक्षा तुम्ही इथे निदान सुरक्षित आहात," असाच सूर फोन करून विचारल्यावर एक दोन ट्रॅव्हल एजन्ट्सनी आळवला . आता एक शेवटचा प्रयत्न करून पाहू नाहीतर थांबू एक दिवस म्हणून आम्ही सरळ गढवाल मंडळ विकास निगमच्या ऑफिसमध्येच फोन लावला. सरकारी संस्था असल्यामुळे ह्यांच्याकडे आपल्याला सद्य परिस्थीतीचा ताजा अहवाल मिळेल हा आमचा अदमास खरा ठरला.आम्हाला अगदी अनपेक्षितपणे अपेक्षित असं उत्तर त्यांच्याकडून मिळालं आणि आमचा जीव भांड्यात पडला.सैन्याने हायवे सर्वसामान्य वाहतुकीसाठी खुला केलाय, हे कळल्यावर लागलीच जवळच्याच एका ट्रॅव्हल एजन्टकडे सहज चौकशीसाठी म्हणून घुसलो तर त्याने तडक आम्हाला अपेक्षित अशा दरात ऋषिकेश ते जोशीमठ जायला टॅक्सिची व्यवस्था करून दिली."भगवान के घर देर हैं अंधेरी नहीं।" म्हणतात ते काही उगाच नाही.

पण खरी परीक्षा ही नव्हतीच.आम्ही इथून पुढचा प्रवास शारीरिक दृष्टया कसा झेपवणार ही होती.टॅक्सी, shared टॅक्सी असं मजल दरमजल करत आम्ही दुसऱ्या दिवशी गोविंदघाट गाठलं.त्यादिवशी सूर्यदेवांनी आणि वरुणराजाने दोघांनीही आमच्यावर जशी कृपाच करायची ठरवली होती.पाऊस थांबून सकाळची कोवळी ऊन्हं वर आली होती. सकाळी गोविंदघाटला पोहोचलो तर बाजूच्याच गुरुद्वारामधून येणारा "कडा प्रसादा"चा साजूक वास बेजार करत होता,पण दिवस मावळायच्या आत घांगरिया गाठायचं आहे ह्याचं भान ठेवून आम्ही "कडा प्रसाद" चाखायचा मोह आवरता घेतला आणि गपगुमाने वेळ न दवडता पुढच्या प्रवासाला लागलो.गोविंदघाटचा टॅक्सी स्टॅन्ड ते पुलन्याला जाणारा टॅक्सी स्टॅन्ड हे जेमतेम ८०० -९०० मीटरचं चढउतार असलेलं अंतर सगळ्या सामानसुमानानिशी पायी पार करताना,आम्ही जर तितकंच सामान आमच्या पाठीवर लादून त्याच्यापुढचं दहा किमीचं अंतर पायी चालायचं ठरवलं तर आमची काय अवस्था होईल ह्याची पुसटशी झलक आम्हाला मिळाली.त्यामुळे पुलन्याला पोहोचल्यावर फार आगाऊपणा न करता एका "पिठठु"वाल्याला पकडून आधी आम्ही आमच्याकडचं सगळं अवजड सामान त्याला सुपूर्त केलं.मोजक्या सामानाचं धोपटं पाठीशी मारून आपण जेव्हा वर चढायला सुरुवात करतो तेव्हा खरी मजा सुरु होते.हळूहळू चढत जाणाऱ्या उन्हामुळे आणि काहीशा कमी होत जाणाऱ्या प्राणवायुच्या प्रमाणामुळे, चढताना आपली अपेक्षेपेक्षा लवकर दमछाक व्हायला सुरुवात होते,अवसान गळायला लागतं.भरीस भर म्हणून कीं काय ,वाटेत बाजारभावापेक्षा दुप्पट ते तिप्पट भावाने विकल्या जाणाऱ्या वस्तूही आपले डोळे पांढरे करत असतात.पण येणारीजाणारी ज्येष्ठ शीख मंडळी मात्र ,"शाब्बाश पुत्तरजी ! बस्स आ गया ,अब थोडासा और |",म्हणत आपलं मनोबळ वाढवण्याचा जो आपापल्या परीने प्रयत्न करत असतात,तेच आपला हुरूप वाढवण्याचं काम करतात.आम्ही चढत असताना लखनऊमधून शिखांचा एक ग्रुप हेमकुंड साहिबच्या दर्शनासाठी आमच्या बरोबरीनेच चढत होता,त्यातल्या एका श्याहण्णव वर्षांच्या आजींना काहीही न खातापिता मध्येमध्ये फक्त ग्लुकॉन डी चाखत चढत असलेल्या पाहून तर आम्ही फक्त मूर्च्छा यायचेच बाकी होतो.त्यादिवशी त्या आजी सगळ्या यात्रेकरूंच्या आणि पर्यटकांच्या चर्चेचा एकदम "हॉट टॉपिक"झाल्या होत्या.वाहेगुरुच्या दर्शनाला काहीही न खातापिता हेमकुंड साहिबपर्यंत पायी चढण्याचं त्यांचं यंदाचं हे सलग पाचवं वर्ष होतं.श्रद्धेमध्ये असामान्य ताकद असते हेच खरं.त्या आजींकडूनच थोडसं उसनं अवसान घेऊन आम्ही जवळपास पाच तासांत घांगरियापर्यंतचं दहा किमीचं अंतर अखेरीस कापून पूर्ण केलं.

बटाट्याची फुलं

हिमालयन डेझी

१९३१ मध्ये ब्रिटिश गिर्यारोहक फ्रॅंक स्मिथ ह्यांनी पहिल्यांदा आमच्यासारख्याच बालकवींच्या कवितेच्या वरच्या ओळी भ्युंडारच्या खोऱ्यात खऱ्या अर्थी अनुभवल्या.आपल्या दोन समविचारी गिर्यारोहक सहकाऱ्यांबरोबर माऊंट कामेतच्या गिर्यारोहणाच्या मोहिमेवर आलेले गिर्यारोहक आणि जीवशास्त्रज्ञ फ्रॅंक स्मिथ, कामेत पर्वत सर करून उतरताना खराब हवामानामुळे वाट चुकले आणि अगदी अपघातानेच भ्युंडारच्या खोऱ्यात उतरले.समुद्रसपाटीपासून ११ हजार ते १४ हजार फूट उंचीदरम्यान,असंख्य रंगांच्या फुलांच्या गालिच्यांनी नटलेल्या ह्या खोऱ्याच्या अलौकिक सौन्दर्याने ते इतके कमालीचे भारावून गेले की, "ह्या पृथ्वीवर जर कुठे स्वर्ग असेल तर तो हाच आहे,"Valley Of Flowers",असं फ्रॅंक स्मिथना वाटलं आणि तेव्हापासून हे भ्युंडारचं खोरं,"Valley Of Flowers"ह्याच नावाने पर्यटकांमध्ये प्रसिद्ध झालं.भ्युंडारच्या खोऱ्यामधल्या विविध फुलांवर आणि इथल्या वनस्पतींवर त्यांनी केलेल्या संशोधन कार्यावर त्यांनी ह्याच नावाने एक पुस्तकही लिहून प्रसिद्ध केलं.पुढे १९३९ मध्ये इंग्लंडच्या जॉन मार्गारेट लेग वेगवेगळ्या फुलांवर संशोधन करण्यासाठी खास इंग्लंडमधून ह्या खोऱ्यात आल्या पण काही फुलांचे नमुने संशोधनासाठी गोळा करताना पाय घसरून त्या दरीत पडल्यानं त्यांचा मृत्यू ओढवला.त्यांच्या स्मरणार्थ त्यांच्या बहिणीने बांधलेली समाधीसुद्धा आपल्याला ह्या खोऱ्यात पाहायला मिळते. किंबहुना इतर खोऱ्यापेक्षा फुलांच्या प्रजातींचं जास्त वैविध्य आपल्याला मार्गारेट ह्यांच्या ह्या समाधीच्या आसपासच पाहायला मिळतं,अर्थातच तिथपर्यंत अजून दोन अडीच किमी चालण्यासाठी तुमच्यात जीव शिल्लक असेल तर ! ह्या "Valley Of Flowers" मध्ये जूनपासून सप्टेंबर पर्यंतच्या चार महिन्यांत साधारण ५२१ प्रजातींची फुलं बहरतात. त्यातली "ब्लू पॉपी" म्हणजे खसखशीची फुलं आणि त्याच्या विविध प्रजाती ही ह्या खोऱ्याची खासियत.खोऱ्याचं सौंदर्य वाढवण्याव्यतिरिक्त वेगवेगळ्या मानवी आजारांवर ह्या खोऱ्यातल्या जवळपास प्रत्येक फुलाचे आणि वनस्पतीचे अर्क विलक्षण प्रभावी सिद्ध झालेले आहेत. माणूस मातीतून जन्माला आणि सरतेशेवटी मिसळणारही मातीतच त्यामुळे त्याच्या सगळ्या आजारविकारांवरचे उपचारही कसे आणि किती प्रमाणात निसर्गाच्याच कुशीत दडलेले आहेत हे ह्या "Valley Of Flowers"वर दाखवला जाणारा माहितीपट पाहताना अगदी प्रकर्षाने जाणवतं.ह्या बहरणाऱ्या फुलांचं सरासरी आयुष्य जेमतेम चार ते पाच दिवसांचं असल्यामुळे दर चार पाच दिवसांनी हे खोरं रंग पालटतं.२०१३ साली उत्तराखंडमध्ये आलेल्या भयंकर पुरामध्ये पूर्ण भ्युंडार गाव तर दुर्दैवाने वाहून गेलं,आज त्या गावाचा साधा मागमूसही नाही,पण "Valley Of Flowers"चं हे खोरं मात्र आजही त्या गावाच्या नावानेच ओळखलं जातं.निसर्गापुढे माणूस हतबल आहे हेच खरं.

ब्लू पॉपी

"Valley Of Flowers"कडे जाणाऱ्या रस्त्याच्या फाट्यापासून ६ किमी वर ,समुद्रसपाटीपासून १५,२०० फुटांवर आहे हेमकुंड साहिब.शिखांचे दहावे धर्मगुरू गुरू गोविंद सिंगजींनी आपल्या दहा वर्षांच्या तपश्चर्येने पावन केलेलं शिखांचं हे श्रद्धास्थान.समुद्रसपाटीपासूनच्या त्याच्या उंचीमुळे हेमकुंड साहिबला पोहोचेपर्यंत हवा अजूनच विरळ होत जाते ,त्यामुळे सगळे आबालवृद्ध धापा टाकत टाकत निव्वळ इच्छाशक्तीवर चढून जाताना दिसतात.पण हेमकुंड साहिबच्या वाटेवर लागणारे स्वच्छ पांढरेशुभ्र खळाळते झरे,अधूनमधून डोकावणारी ब्रह्मकमळं आणि रस्त्याच्या कडेने वाऱ्यावर डोलणारे रंगीबेरंगी फुलांचे छोटे छोटे ताटवे नेत्रसुख देऊन आपली वर चढण्याची इच्छाशक्ती कायम राखतात. कदाचित म्हणूनच,हेमकूट पर्वताच्या कुशीत आणि हेमकुंड तलावाच्या नयनरम्य पार्श्वभूमीवर उभं असलेलं हे गुरूद्वारा फक्त शीखांनाच नाही तर जगाच्या कानाकोपऱ्यातून पर्यटकांना आकृष्ट करतंय.

हेमकुंड तलाव

हेमकुंड साहिब गुरूद्वारा

हेमकुंड तलावाच्या पलीकडच्या बाजूला श्रावणात चार ते पाच प्रकारची असंख्य ब्रह्मकमळं उमलतात.पण तिथे जाण्याची परवानगी मात्र फक्त स्थानिक लोकांनाच आहे.गोकुळाष्टमीनंतर अकराव्या दिवशी घांगरियात आणि आधीच्या भ्युंडार मध्ये नंदादेवीला म्हणजे पार्वतीला माहेरी आणण्याचा जो उत्सव साजरा केला जातो त्यात अशा हजार ब्रह्मकमळांनी तिचा शृंगार केला जातो.ह्या हेमकुंडाच्या बगलेतच लक्ष्मणाचं देऊळ सुद्धा आहे "श्री लोकपाल लक्ष्मण मंदिर".असं मानलं जातं की,लक्ष्मणाने रावणाचा पुत्र, मेघनादाचा वध केल्यानंतर आपल्या गेलेल्या शक्ती परत मिळवण्यासाठी शेषनागाच्या रूपात ह्या तलावाकाठी कठोर तपश्चर्या केली होती.म्हणून ह्या तलावाचं स्थानिक नाव "लोकपाल" असं आहे.बाकी हेमकुंड साहिबचा गड चढून फाफे झाल्यानंतर तिथे वर गुरुद्वारात लंगरमध्ये मिळणारी खिचडी आणि फिकी चाय (शुगर फ्री चहा) कशीही असली तरी त्यावेळी वरच्या गारठ्यामध्ये अतिशय अमृततुल्य वाटते.

हेमकुंड साहिबच्या वाटेवर आढळणारं ब्रह्मकमळ

तसं वानप्रस्थाश्रमाचं वय व्हायचंय आमचं अजून,पण आता इतक्या जवळ आलोय तर 'लगे हाथ' बद्रीनाथ,माना पण उरकूनच घेऊ म्हणून आम्ही परतीच्या वाटेवर थोडं पुण्य गोळा करायचं ठरवलं. स्वच्छता आणि शिस्त ह्याचं आपल्या भारतीयांना जरुरीपेक्षा जास्त वावगं असल्यामुळे कोणत्याही देवस्थानाला जायचं म्हटलं की माझ्या पोटात गोळा येतो.स्वच्छता आणि शिस्तीच्या मामल्यात आतापर्यंत तरी फक्त शेगावच्या संस्थानाचा अपवाद माझ्या पाहण्यात आहे.दुर्दैवाने बाकी भारतात तरी इतरत्र कोणत्याही देवस्थानाच्या बाबतीत ह्या दोन बाबी कमालीच्या दुर्लक्षित वाटतात.पण जिथपर्यंत ह्या यंत्रणा बदलण्याचं सामर्थ्य आपल्यामध्ये येत नाही तिथपर्यंत ते सहन करण्याशिवाय आपल्याला दुसरा पर्यायही नसतो.असो.तर चार धामांमधलं समुद्रसपाटीपासून १०,१७० फूट उंचीवर अलकनंदा नदीच्या काठावर असलेलं एक धाम म्हणजे "बद्रीनाथ" . भगवान विष्णूच्या ह्या देवळाची स्थापना सातव्या ते नवव्या शतकादरम्यान राजा कनकपालच्या मदतीने आदी शंकराचार्यांनी केली.अशी आख्यायिका आहे की आठव्या शतकांपर्यंत ह्या देवळाच्या जागी बौद्ध मठ होता ज्याचं रूपांतर आदी शंकराचार्यांनी भगवान विष्णूंच्या देवळात केलं त्यामुळे ह्या देवळाची बाह्यरचना एखाद्या बौद्ध विहारासारखी दिसते.मंदिराच्या गाभाऱ्यात झाडाखाली,काळ्याकभिन्न शाळीग्राम दगडात कोरलेली एक मीटर उंचीची भगवान विष्णूंची ही मूर्ती सोन्याच्या छत्रीखाली बसवलेली आहे.आठव्या शतकात बौद्धांचा पराभव झाल्यानंतर बौद्धांनी ही मूर्ती बाजूच्या अलकनंदा नदीत फेकून दिली,तेव्हा शंकराचार्यांनी ती मूर्ती नदीतून काढून देवळाच्या बाजूला असलेल्या तप्तकुंडात स्थापित केली आणि अखेरीस रामानुजाचार्यांनी ती तप्तकुंडाच्या बाहेर आजच्या देवळाच्या ठिकाणी ती पुनर्प्रस्थापित केली. त्यामुळे देवळाच्या आवारात,नर नारायण,लक्ष्मी नरसिंह,कुबेर,नारद,घंटाकर्ण आदींबरोबर रामानुजाचार्य यांचंही देऊळ आहे.भगवान विष्णूंच्या आठ स्वयंभू मूर्तीं पैकी एक अशी ह्या बद्रीनारायणाच्या मूर्तीची ख्याती असल्यामुळे ह्याला बद्री विशाल असंही म्हटलं जातं. देवळाच्या बाजूला असलेल्या तप्तकुंडात गंधकाचे झरे आहेत त्यामुळे बाहेरचं वातावरण कितीही गार असलं तरी ह्या कुंडाचं तापमान मात्र वर्षभर साधारण ५५डिग्रीच्या आसपास असतं.आम्ही पोहोचलो त्यादिवशी धुकं आणि पावसाचं साम्राज्य पसरलं होतं,पण बद्रीनाथाच्या दर्शनाच्या दिवशी मात्र नेमकी पावसाने विश्रांती घ्यायची ठरवलेली असल्यामुळे वातावरण अतिशय प्रसन्न आणि आल्हाददायक होतं.त्रासदायक होतं ते फक्त लोकांचं रांगेची शिस्त न पाळणं.पण तरीही छान निवांत दर्शन घेऊन आम्ही भारत तिबेट सीमेवरच्या शेवटच्या गावाकडे म्हणजे 'माना'च्या दिशेने आमचा मोर्चा वळवला.


बद्रीनाथ मंदिर

बद्रीनाथ पासून जेमतेम ३ किमी वर इंडोतिबेटीयन लोकांची वस्ती असलेलं हे छोटंसं गाव.ह्या गावात एखादा अलिखित नियम असावा तसं प्रत्येक घराच्या बाहेर छोट्या छोट्या वाफ्यांमध्ये आपल्याला बटाटा,मोहरी,फ्लॉवर आणि मुळ्याची शेती पाहायला मिळते.मानापासून अजून ६० किमी पुढे चीनची सीमा सुरु होते पण तिथपर्यंत साहजिकच आपल्यासारख्यांना नाही तर फक्त आपल्या सैन्याच्या जवानांनाच जाण्याची परवानगी आहे.ह्या मानामध्ये आपल्याला सरस्वती नदीचा उगम ,भीमपूल,व्यासगुहा,गणेशगुहा अशी काही पाहता येण्यासारखी ठिकाणं आहेत.त्यातल्या भीमपुलाबद्दल फार मजेशीर आख्यायिका आहे. पांडव स्वर्गाच्या वाटेने जात असताना द्रौपदीला ह्या सरस्वतीचं विशाल पात्र ओलांडता येईना म्हणून भीमाने द्रौपदीसाठी बाजूचा भला मोठा खडक आडवा पडून द्रौपदीला नदी ओलांडण्यासाठी हा पूल तयार केला ज्यामुळे ह्याचं नाव पडलं "भीमपूल ".शिवाय असाही एक समज आहे की महर्षी व्यास गणपतीकडून महाभारत लिहून घेत असताना सरस्वतीच्या पाण्याच्या जोराच्या खळखळाटाचा त्यांना व्यत्यय होऊ लागला,म्हणून व्यासांनी क्रोधीत होऊन सरस्वतीला लुप्त होण्याचा शाप दिला पण वास्तविक सरस्वती इथे मानामध्ये अलकनंदेला मिळते आणि म्हणून ती लुप्त होते हे त्यामागचं सत्य.हे सगळं ऐकलं की वाटतं,हिंदू पुराण हा नक्कीच एक संशोधनाचा विषय होऊ शकतं.

भीमपूल

परतीला ऋषिकेशमध्ये पोहोचेपर्यंत कावड यात्रेच्या उच्छादाने अक्षरशः कहर केला होता ,त्यामुळे आलेल्या पर्यटकांसाठी कोणतीही पर्यायी अशी सुसज्ज वाहतूक यंत्रणा न तयार करता ,महत्त्वाचे सगळे रस्ते तर पोलिसांनी बंद केलेलेच होते,पण त्याहीपेक्षा जास्त चीड आणणारं जर का काही होतं तर ते कावड यात्रेच्या निमित्त्याने आलेल्या असंख्य रिकामटेकड्यांची हुल्लडबाजी.वास्तविक आपल्याकडचे कोणतेही सणवार असतील नाहीतर तीर्थयात्रा,सगळ्यांना सखोल शास्त्रीय नाहीतर आध्यात्मिक बैठक आहे पण जेव्हा त्याच सात्त्विक गोष्टी उथळ भावाने आणि तोकड्या ज्ञानाने केल्या जातात तेव्हा कशा बिभत्स आणि ओंगळ रूप घेऊ शकतात ह्याचं "कावड यात्रा" हे मूर्तिमंत उदाहरण.लाखोंच्या संख्येने येणाऱ्या यात्रेकरूंनी माजवलेलं पर्यावरण आणि ध्वनिप्रदूषण पाहिलं की नक्की कळतच नाही की आपण माणसं नेमका ऱ्हास कोणाचा करतोय,निसर्गाचा कि स्वतःचा ?

पण काही असेल "जहाँ चाह वहाँ राह |" हे मात्र खरं.प्रत्येक वेळी छोट्या असतील नाहीतर मोठ्या जेव्हा जेव्हा काही अडचणी दृष्टीपथात आल्या तेव्हा तेव्हा त्या अडचणी तरून जायला तो आमच्या पाठीची ऊभा राहून आमचा मार्ग प्रशस्त करत गेला आणि अडचणी नाहीशा झाल्या.अगदी जसं योजलं होतं तसं सगळं काही पूर्ण करून आम्ही सुखरूप परतलो.पण रंगीत तालीम तर झाली,आता वाट पाहतोय कधी आपले गडकरी साहेब उत्तराखंडातून थेट मानसरोवर गाठण्याचा रस्ता आमच्यासारख्या प्रवासवेड्यांसाठी पूर्ण करतायत.पडदा उघडण्याचाच अवकाश आहे,मग नाटक वठवायला तयार तर आम्ही आहोतच.
आता डोळे गाडून बसलोय "डेस्टिनेशन २०२३, मानसरोवर"कडे !!

माधुरी गोडबोले माईणकर
www.valuevacations.co.in

२४ जुलै २०२२

https://valueurvacations.blogspot.com/2022/07/blog-post.html

Address


Alerts

Be the first to know and let us send you an email when Value Vacations posts news and promotions. Your email address will not be used for any other purpose, and you can unsubscribe at any time.

Contact The Business

Send a message to Value Vacations:

Shortcuts

  • Address
  • Telephone
  • Alerts
  • Contact The Business
  • Claim ownership or report listing
  • Want your business to be the top-listed Travel Agency?

Share