11/12/2020
សាវតាខេត្តបាត់ដំបង
បើតាមសិលាចារឹកថ្មប្រាសាទដែលយើងមាននិងបានរកឃើញរហូតសព្វថ្ងៃនៅមុនសម័យ និងសម័យអង្គរគេពុំបានឃើញចែងឱ្យយើងដឹងថា តើសម័យនោះមានភូមិស្រុកណាមួយដែលមានឈ្មោះបាត់ដំបងនោះទេ។ ប៉ុន្តែយើងក៏មិនហ៊ានសន្និដ្ឋានថាឈ្មោះបាត់ដំបងនេះមានប្រើ ឬមិនប្រើក្នុងសម័យនោះដែរ។ប៉ុន្តែក្នុងសម័យអង្គរ និងក្រោយអង្គរ តាមឯកសារមហាជនខ្មែរមានប្រើឈ្មោះស្រុកបាត់ដំបង។ ហេតុអ្វីបានជាហៅឈ្មោះបាត់ដំបងប្រវត្តិសាស្ត្រសរសេរលើសិលាចារិកមិនបានឆ្លើយឱ្យដឹងឡើយគឺ មានតែនៅក្នុងរឿងព្រេងប៉ុណ្ណោះគឺរឿង តាដំបងក្រញូងដែលខ្មែរយើងយល់ថាជារឿងកើតមានតាំងពីសម័យអង្គរដែលបានពន្យល់ពីដើមហេតុ ដែលនាំឱ្យយើងហៅឈ្មោះ បាត់ដំបង ឬអូរដំបង។ ឯឈ្មោះព្រះដំបងគឺ ស្តេចរាមាទី១ កំណត់ឱ្យហៅឈ្មោះភូមិសង្កែថា«ជាព្រះដំបង»។ កាលពីមុនសម័យអង្គរ និងសម័យអង្គរភាគខាងលិច និងភាគពាយ័ព្យនៃបឹងទន្លេសាបគឺ ជាដែនដីអមោឃបុរៈ និងជាដែនដីភិមៈបុរៈ។ នៅក្នុងសម័យអង្គរដែនដី ឬភូមិភាគអមោឃបុរី (Amoghapura) មានការរីកចំរើនខ្លាំងដោយសារដីមានជីរជាតិល្អ អាចដាំដំណាំស្រូវនិងបន្លែផ្លែឈើផ្សេងៗបានប្រកបដោយទិន្នផលល្អប្រសើរ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជំនាន់នោះមករស់នៅភូមិភាគនេះ ច្រើនជាភស្តុតាងបង្ហាញគឺ មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនសន្ឋឹកសន្ឋាប់ក្នុងតំបន់នេះ។ ប៉ុន្តែប្រាសាទបុរាណទាំងនោះ រលំបាក់បែកបាត់បង់ស្ទើរតែទាំងអស់លើកលែងប្រាសាទ បាណន់ ប្រាសាទឯកភ្នំ ប្រាសាទបាសែត ប្រាសាទស្ទឹង បន្ទាយទ័យ បន្ទាយឆ្មារ។ល។ ដែលនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី និងប្រជារាស្ត្រជំនាន់នោះកសាងឡើង សម្រាប់ជាទីសក្ការៈបូជាដល់ព្រះអាទិទេពនិងទេវៈផ្សេងៗ ខាងព្រហ្មញ្ញសាសនា ព្រះពុទ្ធសាសនា និងពោធិសត្វផ្សេងៗខាងពុទ្ឋសាសនា។ នៅសតវត្សក្រោយមកទៀតដែនដីខេត្តបាត់ដំបង ត្រូវបានទទួលរងគ្រោះយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរពី ចំបាំងរាំងជល់ ដោយការឈ្លានពានពីសំណាក់ពួក សៀមតាំងពីសតវត្ស ១៥-១៦-១៧-១៨ ធ្វើឱ្យជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាជន បាត់ដំបងជំនាន់នោះធ្លាក់ក្រលំបាករងទុក្ខព្រាត់ប្រាសនិរាសគ្រួសារ ទ្រព្យសម្បិត្ត ផ្ទះសម្បែងគួរឱ្យខ្លោចផ្សារ។ ត្រាខេត្តបាត់ដំបង ក្រោមសម័យនោះគ្រប់គ្រងដោយថៃ។ នៅចុងសតវត្សទី១៨ដល់ដើមសតវត្សទី២០បាត់ដំបងក៏ធ្លាក់នៅក្រោម អំណាចត្រួតត្រាជិះជាន់របស់ពួកសៀមអស់រយៈពេលជាងមួយសតវត្ស ដែលគ្រប់គ្រងដោយអំណាចគ្រួសារ ចៅហ្វាបែនក្រោយមកគេដាក់ឈ្មោះថា “ត្រកូលអភ័យវង្ស” អស់៦តំណរហូតដល់ឆ្នាំ ១៩០៧។ តាមសន្ឋិសញ្ញាបារាំង -សៀម ចុះថ្ងៃទី២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩០៧ សៀមត្រូវប្រគល់មកឱ្យកម្ពុជាវិញ នូវទឹកដីដែលខ្លួនធ្លាប់កាន់កាប់ជាងមួយសតវត្សគឺបាត់ដំបង សៀមរាបអង្គរ សិរីសោភ័ណ និងចុងកាល់ដោយប្តូរ និងខេត្តត្រាត និងតំបន់ដាច់សេ (ដែនដីលាវ) ប៉ែកខាងលើនៃទន្លេមេគង្គ។ ប៉ុន្មានខែក្រោយមកព្រះករុណាព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិទ្រង់បានចេញព្រះ រាជប្រកាសលេខ ៦៦ ចុះថ្ងៃទី០៦ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩០៧ កំណត់ដែនដីបាត់ដំបងត្រូវបែងចែកជា៣ខេត្តគឺ ខេត្តបាត់ដំបង ខេត្តសៀមរាប និងខេត្តសិរីសោភ័ណ។ នៅឆ្នាំ១៩២៥ ទឹកដីខេត្តបាត់ដំបង ត្រូវបានបែងចែកសារជាថ្មី ដោយមានស្រុកចំនួន០២ គឺ ស្រុកបាត់ដំបង និងស្រុកសិរីសោភ័ណ។ ឆ្នាំ១៩៤០ ខេត្តបាត់ដំបងមានស្រុកចំនួន៧គឺស្រុកបាត់ដំបង សង្កែ មោងឬស្សី មង្គលបុរី ទឹកជោរ សិរីសោភ័ណ និងស្រុកបិតត្បូង។ ខែឧសភា ១៩៥៣ តំបន់រដ្ឋបាលប៉ោយប៉ែត ត្រូវបង្កើតឡើងចំណុះស្រុកសិរីសោភ័ណ។ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៥៧ ស្រុកទឹកជោរត្រូវបានបែងចែកទៅជា២ស្រុក គឺស្រុកព្រះនេតព្រះនិងស្រុកភ្នំស្រុក។ ស្រុកសិរីសោភ័ណត្រូវបានបែងចែកទៅជា២ស្រុកដែរគឺ ស្រុកសិរីសោភ័ណ និងស្រុកបន្ទាយឆ្មារ។ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៦៥ តំបន់រដ្ឋបាលប៉ោយប៉ែត ដែលបានបង្កើតនៅឆ្នាំ១៩៥៣ នោះត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ជាស្រុកឈ្មោះថា ស្រុកអូរជ្រៅ។ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៦៥ ទឹកដីមោងឬស្សី មួយផ្នែកត្រូវបានកាត់ទៅជាតំបន់ រដ្ឋបាលគាស់ក្រឡ។ ខែមីនាឆ្នាំ១៩៦៦ ស្រុកថ្មីមួយទៀតត្រូវបានបង្កើតឡើងគឺ ស្រុកថ្មពួកមានទីតាំងនៅតាំងនៅថ្មពួក។ ជាមួយគ្នានេះស្រុកបន្ទាយឆ្មារត្រូវបានដកចេញពីខេត្តបាត់ដំបង ឱ្យចំណុះខេត្តឧត្តរមានជ័យវិញដែលជាខេត្តដែលទើបបង្កើតថ្មី។ នៅដើមសម័យសាធារណរដ្ឋខ្មែរមានស្រុកចំនួន០២បានបង្កើតឡើងគឺ ស្រុកបាណន់ និងស្រុកគាស់ឡ។ សរុបមកដល់ត្រឹមនេះស្រុកបាត់ដំបងមានស្រុកចំនួន៩ គឺស្រុកបាត់ដំបង សង្កែ មោងឬស្សី មង្គលបូរី សិរីសោភ័ណ អូរជ្រៅ ព្រះនេត្រព្រះ បាណន់ គាស់ឡ និងតំបន់រដ្ឋបាលចំនួន២គឺតំបន់រដ្ឋបាលបាក់ព្រា និងតំបន់រដ្ឋបាលល្វា។ ក្នុងរបបវាលពិឃាត ៣ឆ្នាំ ៨ខែ ២០ថ្ងៃ ខេត្តបាត់ដំបង ក៏ដូចជាខេត្តនានាទូទាំងប្រទេសដែរប្រជាពលរដ្ឋ ត្រូវបានជម្លៀសចុះឡើងពិសេសពីតំបន់ទីក្រុងទី ប្រជុំជនទៅកាន់ជនបទ និងតំបន់ព្រៃភ្នំ។ ខេត្តបាត់ដំបង ធ្លាប់ល្បីថាជាជង្រុកស្រូវនៃប្រទេសបានក្លាយទៅ ជាតំបន់ទទួលទារុណកម្មកាប់សំលាប់ និងបង្អត់អាហារ ពេលនោះខេត្តពុំមានព្រំប្រទល់ច្បាស់លាស់ទេ ដោយ អង្គការដឹកនាំពេលនោះដាក់ ខេត្តបាត់ដំបងទៅក្នុងតំបន់ភូមិភាគពាយ័ព្យ មានតំបន់១តំបន់៣ តំបន់៤ និងតំបន់៥។ ខណៈនោះមានឮគេហៅឈ្មោះស្រុកខ្លះដែរដូចជាស្រុកភ្នំសំពៅ ស្រុកបាត់ដំបង ស្រុកមង្គលបុរី ស្រុកសង្កែ ស្រុកមោងឬស្សី ស្រុក៤១ ស្រុក៤២…។ល។ ខេត្តបាត់ដំបងត្រូវបានរំដោះជាស្ថាពរពីរបបប្រល័យពូជសាសន៍នៅថ្ងៃទី១៣ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩។ក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំមានឈ្មោះថា គណៈកម្មាធិការប្រជាជនបដិវត្តន៍(ខេត្ត-ស្រុក-ទីរួមខេត្ត-ឃុំ-សង្កាត់)។ គណៈកម្មាធិការប្រជាជនឃុំ-សង្កាត់ត្រូវបានជ្រើសរើស ដោយការបោះឆ្នោតដំបូងបំផុតនៅឆ្នាំ១៩៨៣។ ឆ្នាំ១៩៨៩ដល់ឆ្នាំ១៩៨៦ ខេត្តបាត់ដំបង មានស្រុកចំនួន៩ទីរួមខេត្តចំនួន១។ នៅឆ្នាំ១៩៨៦ ស្រុកថ្មី៣ ត្រូវបានបង្កើតបន្ថែមទៀត មានស្រុកបាណន់ ស្រុកបវេល និងស្រុកឯកភ្នំ។ ត្រឹមតំណាក់កាលនេះបាត់ដំបងមាន១២ស្រុក និងទីរួមខេត្ត៩គឺស្រុកមោងឬស្សី បាណន់ ឯកភ្នំ បាត់ដំបង សង្កែ រតនមណ្ឌល មង្គលបុរី សិរិសោភ័ណ ព្រះនេតព្រះ ថ្មពួក ភ្នំស្រុក និងស្រុកបវេល។ ឆ្នាំ១៩៨៨ ស្រុកចំនួន៥គឺស្រុកមង្គលបុរីថ្មពួក សិរីសោភ័ណ ព្រះនេតព្រះ និងស្រុកភ្នំស្រុកត្រូវបានកាត់ចេញដើម្បីបង្កើតជាខេត្តថ្មីមួយ ទៀតគឺខេត្តបន្ទាយមានជ័យ។ ចាប់ពីនោះរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៣ ខេត្តបាត់ដំបងមានស្រុកចំនួន០៧ទីរួមខេត្ត១ និងឃុំចំនួន៥៣ និងសង្កាត់ចំនួន១០។ ក្រោយមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មី ទីរួមខេត្តបាត់ដំបង ត្រូវបានប្តូរ ឈ្មោះមកជាស្រុកស្វាយប៉ោវិញ។ ចំណែកសង្កាត់ទាំង១០ ត្រូវបានប្តូរមកជាឃុំ ដូច្នេះខេត្តបាត់ដំបងមានស្រុកចំនួន៨ និងឃុំចំនួន៤៧។ តែបច្ចុប្បន្នខេត្តបាត់ដំបង ស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃប្រទេសមានចំងាយ ២៩១គីឡូម៉ែត្រពីរាជធានីភ្នំពេញ ដែលមានព្រំប្រទល់ ខាងកើតជាប់ខេត្តពោធិសាត់ និងបឹងទន្លេសាប ខាងលិចជាប់ខេត្តប៉ៃលិន និងប្រទេសថៃ ខាងជើងជាប់ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ ខាងត្បូងជាប់ខេត្តពោធិ៍សាត់។ ទិសភាគខាងលិចមានព្រំប្រទល់ប្រវែង១៤៤,៨គីឡូម៉ែត្រ ជាប់ខេត្តច័ន្ទបុរី ត្រាត និងស្រះកែវរបស់ប្រទេសថៃ។ ខេត្តមានផ្ទៃដីសរុប ១១.៧៤៨គម២ ស្រុកមាន១៣ និងក្រុង១ ឃុំចំនួន៩២ សង្កាត់១០ និងភូមិចំនួន៨២០។ ចំនួនប្រជាជនសរុបចំនួន ១, ៣១២, ០៥១ នាក់ ស្រ្តីចំនួន ៦៦០, ៩៧៥ នាក់ គ្រួសារសរុបមាន ២៧៦, ៤៥២ គ្រួសារ ដង់ស៊ីតេ១១១ នាក់/គ.ម២ ប្រជាពលរដ្ឋប្រកបរបរកសិកម្មចម្បងមាន ៧០% មានមន្រ្តីរាជការសរុបចំនួន ១២, ២៩៥នាក់ ស្រី្តមាន ៦, ២១៦ នាក់។ ខេត្តមានច្រកទ្វារព្រំដែនអន្ដរជាតិ២ និងច្រកតំបន់បី ។ ស្ថានភាពនៅតាមច្រកព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ គឺមានកិច្ចសហការគ្នាល្អប្រសើរ និងផ្តល់ពត៌មានឱ្យគ្នាទៅវិញទៅមក សម្រួលចរាចរណ៍ នាំចេញ-នំាចូលពិសេសកសិផលប្រជានៅស្រុកជាប់ព្រំដែន។ ចំណូលប្រចាំឆ្នាំសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ ក្នុងឆ្នាំ២០១៩ មាន ១, ៦១៦, ៤ ដូល្លាសហរដ្ឋអាមេរិច ។ ក្នុងឆ្នាំ២០១៩ ខេត្តមានចំណូលសរុប ១០២.៧៨៥.៣៤១.៥៨០ រៀល និងចំណាយសរុប ចំនួន ៣៧៧.១០៣.២៩១.២៩៨ រៀល។
