Katowicki Szlak Żydowski

12/02/2023

05/02/2023

Witajcie, z przyjemnością ogłaszamy, że odbędzie się wieczór kultury żydowskiej "Poznajmy się".

🕖Kiedy? 10.02.2023 (piątek) godz. 19:00

🗺Gdzie? Parafia Świętego Józefa Robotnika w Katowicach - Dom Katechetyczny
ul. Prof. Jana Mikusińskiego 8
40-146 Katowice

📄Program:
I Przedstawienie Katowickiego Szlaku Żydowskiego
II Koncert zespołu Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych "Ancug"
III Spotkanie z Hanną Pasterny - autorką książki "Tandem w szkocką kratkę"

Wstęp wolny, zapraszamy!

24/06/2021

Kto tak właściwie jest Żydem/Żydówką?

Żeby uzyskać odpowiedź na to pytanie, należałoby odnieść się do konkretnej tradycji czy też "klasyfikacji" tego, kogo nazywamy Żydem. Zaczynając od najbardziej oczywistych odniesień, przyjrzymy się tradycjom żydowskim - czyli prawdopodobnie najbardziej nam znanym.

Według żydowskiej tradycji jeśli osoba urodziła się w żydowskiej rodzinie, to jest Żydem. W judaizmie za Żyda uważana jest osoba, której matka była Żydówką. Matka tej matki też musiała być Żydówką i tak dalej, przez wiele pokoleń wstecz.
Zaś w niektórych nie ortodoksyjnych społecznościach, zwłaszcza w Ameryce Północnej, osoba której ojciec jest Żydem a matka nie, ciągle traktowana jest jako Żyd. Warunkiem jest, że dorastała w domu, w którym kultywowano żydowską tradycję i nie była obecna inna religia.

W amerykańskim judaizmie reformowanym został wypracowany standard, który akceptuje pochodzenie żydowskie po męskiej linii. Standard ten nie jest jednak akceptowany w szerszych kręgach żydowskich poza USA.

Ustawy norymberskie jako Żyda określały każdego człowieka, którego ojciec i dziadek byli Żydami. Nawet jeśli ktoś w rodzinie przeszedł na chrześcijaństwo i dana osoba nawet nie miała pojęcia o swoich żydowskich korzeniach, też była traktowana jako Żyd przez Nazistów.

Żydem staje się również osoba, która przeszła proces konwersji zwany giur kończący się zanurzeniem w łaźni rytualnej (mykwa) i obrzezaniem (brit) w przypadku mężczyzn.

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

21/06/2021

Historia Żydów w Katowicach 1933 - teraz

W 1933 roku kiedy naziści doszli do władzy w Niemczech, część Żydów, która uprzednio wyemigrowała, postanowiła wrócić na te tereny.

W latach 30. XX w. zaczęły nabierać na sile działania antysemickie. Wielu Żydów wyjechało wtedy z Katowic. W mieście zostało tylko 8587 Żydów co stanowiło ok 6,3% całkowitej populacji miasta.

3 września 1939 roku, kiedy Niemcy zajęli Katowice, spalili a następnie zburzyli ruiny Synagogi, w innych budynkach Gminy umieścili siedzibę gestapo.

Żydzi z tych terenów byli początkowo przesiedlani do Generalnej Guberni, jednak w późniejszym czasie na okolicznych terenach zbudowano getta, do których zwożono Żydów z całego regionu. Byli tam trzymani jako siła robocza. W 1940 również się też prace przymusowe. W kolejnych latach sytuacja jeszcze bardziej pogorszyła się, ponieważ ukończony został obóz zagłady Auschwitz-Birkenau, gdzie zaczęto wywozić śląskich Żydów.

Po wojnie na terenie Katowic znalazło się około 1,5 tysiąca Żydów, ale głównie byli to Żydzi z innych części Polski. W Katowicach powstał wtedy Żydowski Komitet dla Górnego Śląska który pomagał Żydom w przedostaniu się na zachód. W latach 60., kiedy w Polsce trwała kampania antyżydowska, większość Żydów opuściła Katowice. Na ich miejsce w późniejszym czasie pojawiło się kilka rodzin, ale w następnych latach ich ilość zaczęła maleć. Pozostało tu tylko kilka rodzin. W 1994 roku założono Kongregację Wyznania Mojżeszowego, która w 1993 roku została zamieniona w Gminę Wyznania Żydowskiego. Według szacunków w Katowicach mieszka mniej niż dziesięciu Żydów.

Fot. Katowice. Erwin Silberstein w płaszczu wraz z kolegą - żródło sztetl.org.pl

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

16/06/2021

Historia Żydów w Katowicach (1847 - 1922)

W 1847 r. Żydzi Katowic przyłączyli się do gminy w Mysłowicach. Od 1850 r. nabożeństwa odbywały się również w Katowicach w prywatnych domach. Jednak społeczność Katowic chciała mieć również swoją małą synagogę, która stanęła przy zbiegu ulicy 3 maja i Słowackiego. Budynek został konsekrowany 4 IX 1862 roku.

01.01.1866 roku katowiccy Żydzi założyli własną gminę.

W 1865 roku Żydzi stanowili 12% mieszkańców miasta. Dnia 6.10.1871 roku został wybrany pierwszy rabin, którym zostawał dr Jacob Cohn, pełnił swoją służbę aż do lat 20. XX w.

Z powodu gwałtownego rozwoju gminy podjęto decyzję o budowie synagogi. Budowę rozpoczęto w 1880 roku, a 20 kwietnia 1883 roku nastąpiło jej uroczyste otwarcie.

W tym czasie w Katowicach istniał silny ruch syjonistyczny. W 1884 roku w Katowicach odbyła sie konferencja organizacji Chowewej Syjon. To wydarzenie przeszło do historii jako Konferencja Katowicka i dotyczyło osadnictwa na terenie Palestyny.

I wojna światowa zmieniła drastycznie sytuację katowickich Żydów. W wyniku napięć doszło do Powstań Śląskich. Po drugim powstaniu został zorganizowany plebiscyt, który miał osądzić do kogo ma należeć Górny Śląsk. Większość Żydów odpowiedziało się za opcją proniemiecką. Jednak wynik nie zadowolił ludności głosującej za Polską, przez co wybuchło III powstanie śląskie, które doprowadziło do zmiany granicy: Katowice znalazły się w Polsce.

W momencie przekazania tych ziem do Polski wielu Katowickich Żydów zdecydowało się na emigrację na tereny Niemiec. Na ich miejsce przyjeżdżali Żydzi z centralnej Polski, jednak spotykali się często z nieprzychylnością, gdyż tereny dawnego zaboru rosyjskiego były uważane za zacofane.

Fot. Katowice. Rodzina Silbersteinów, w tym Berta Silberstein z domu Nebel i jej matka Johanna Nebel - żródło sztetl.org.pl

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

06/06/2021

Żydowski rozwód:
Każdy rozwód ma swoją określoną, fundamentalną procedurę, w skład której wchodzą: wzajemna umowa, dokument, ceremonia i następstwa. GET to "list rozwodowy", który musi napisać mąż do żony aby uskutecznić rozwód. Jeśli kobieta przedstawi wystarczające powody, dla których chciałaby rozstać się z mężem, Sąd Rabinacki ma prawo używając wszystkich możliwych metod aby zmusić męża do sporządzenia owego dokumentu.

DOKUMENT:
Get to dokument, w którym mąż wyraża wszelkie podstawy przez które dąży do zerwania wszelkich więzi które ich łączą. Get napisany jest przez skrybę-eksperta będącego jednocześnie przedstawicielem męża. Co ważne - każdy dokument musi być indywidualny dla każdej pary, co wyklucza ewentualne skorzystanie z szablonu.

CEREMONIA:
Procedura odbywa się w obecności Beit Din (Sąd Rabinacki, w skład którego wchodzi trzech rabinów). Po napisaniu dokumentu przez skrybę, mąż wręcza go żonie przy dwóch koszernych świadkach. Od tego momentu małżeństwo jest rozwiązane, a Sąd Rabinacki nadaje im nowy status matrymonialny poprzez odpowiedni certyfikat.

NASTĘPSTWA:
Po rozwodzie byli małżonkowie są zobowiązani do minimalnego lub braku kontaktu. Jest to pewna forma "zabezpieczenia" przed czynnościami dopuszczalnymi tylko w małżeństwie, których mogliby się dopuścić nie będąc w nim. Dlatego prawo żydowskie nakłada na nich restrykcje w postaci zakazu zamieszkiwania tego samego osiedla mieszkaniowego.
Małżonkowie mogą ponownie wziąć ślub.
Występują dwa wyjątki od tej reguły:
1.Kiedy mąż jest Kohen (ród żydowski wywodzący się od Aarona - brata Mojżesza), nie może nigdy poślubić kobiety po rozwodzie (włącznie z jego byłą żoną).
2.Kiedy kobieta po rozwodzie poślubi innego meżczyznę w okresie przejściowym. Nawet kiedy jej drugi mąż rozwiedzie się z nią lub umrze, nie wolno jej poślubić pierwszego męża ponownie.

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

27/05/2021

Społeczność żydowska na przestrzeni lat stanowiła znaczną część mieszkańców Będzina. W 1921 r. w Będzinie żyło 18 210 Żydów, stanowiąc 60% ogółu mieszkańców. Zajmowali się oni głównie prowadzeniem własnych biznesów a także czynnie angażowali się w lokalną politykę.

Obecnie w mieście pozostało tylko kilka obiektów związanych ze społecznością żydowską. Jednym z nich jest Synagoga Mizrachi. To utworzony pod koniec XIX w. publiczny dom modlitwy znajdujący się przy ul. Potockiego 3. Jako jedyna z kilku prywatnych synagog będzińskich przetrwała okres II wojny światowej. Przez lata synagoga została zapomniana. We wnętrzu sali modlitewnej zachowały się freski będzińskiego malarza Altka Winera. W centrum synagogi znajduję się gwiazda Dawida. Po trwającym pięć lat remoncie synagoga została udostępniona zwiedzającym w 2014 roku.

W Będzinie istniały także trzy cmentarze żydowskie. Jako najbardziej popularny można wyróżnić cmentarz przy ul. Podzamcze. Został on założony po epidemii cholery w 1831r. Znajduje się na północnozachodnim zboczu Góry Zamkowej. Cmentarz ten był użytkowany do końca lat 70 XIX w. W czasie II wojny światowej zdewastowany przez Niemców. Obecnie wciąż istnieje możliwość zwiedzenia tego cmentarza. Kolejne dwa cmentarze znajdowały się przy ul. Sieleckiej oraz przy ul. Zagórskiej i Wyzwolenia. W czasie II wojny światowej zostały zniszczone. Ocalałe macewy zostały przeniesione na cmentarz na Górze zamkowej.

Warto również wspomnieć o będzińskim getcie założonym przez Niemców w dzielnicy Kamionka w maju 1942 r. Niemcy zgromadzili w getcie około 27 tysięcy osób, z których większość zginęła w komorach gazowych w obozie Auschwitz-Birkenau. Żydzi byli wywożeni od maja 1942 r. Ostateczna likwidacja nastąpiła w sierpniu 1943 roku. W tym samym roku miał miejsce akt zbrojnego oporu Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB), działającej na terenie Będzina i Sosnowca od połowy 1942 r. Walki trwały kilka dni. Prawdopodobnie wszyscy zginęli. Na Placu Bohaterów Getta, w miejscu, gdzie odbywały się walki, wystawiono symboliczny pomnik z tablicą pamiątkową z napisem w języku hebrajskim, angielskim i polskim.

Fot. Pomnik poświęcony będzińskim Żydom

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

25/05/2021

Historia Żydów w Katowicach 1702 - lata 40 XIX w.

Za początek działalności Żydów na terenie Katowic można przyjąć rok 1702, z którego pochodzą pierwsze wzmianki o właścicielu karczmy. Jedyne informacje o nim dotyczą jego rocznego podatku w wysokości 150 florenów.

Początki większego osadnictwa Żydów na terenach Górnego Śląska można łączyć bezpośrednio z wydanym w 1713 roku przez Cesarza Karola VI edyktem tolerancyjnym pozwalającym Żydom osiedlać się na Śląsku po opłacie podatku tolerancyjnego.

W 1742 roku większość Śląska przeszła pod panowanie Prus. W pierwszych latach nie miało to prawie żadnego wpływu na społeczność żydowską mieszkającą w tym regionie. Jednak po 1776 wszyscy Żydzi mieszkający po lewej stronie Odry musieli się przesiedlić na jej prawą stronę na tereny wiejskie, 3 lata później zmieniono zdanie i wszyscy Żydzi mieli się przesiedlić do miast. W 1780 roku wyznaczono miasta w których mogli się osiedlać: Tarnowskie Góry, Bieruń Stary, Mysłowice, Mikołów, Lubliniec. Jednak już po 7 latach wycofano się z przesiedlania, ponieważ spowodowało to duże straty finansowe, więc Żydzi mogli powrócić do Katowic.

W 1825 roku, kiedy Katowice zamieszkiwało 800 mieszkańców, osiedliła się tu pierwsza Żydowska rodzina. Był w niej hutnik Hirschel Fröhlich.

W latach 40. XIX w. w Katowicach zamieszkiwało już 12 Żydów.

W tych latach w Katowicach zaczęły się lokować przedsiębiorstwa. Oskar Caro (mieszkający w Gliwicach) zakupił Hutę Baildon i połączył ją z innymi hutami z regionu. Fritz Friedländer (również z Gliwic) był właścicielem kopalni „Eminenz" pod Katowicami. Inne firmy działające na terenie Katowic to tartak braci Goldstein, młyn zbożowy Fiedlera i Glasera, fabryka mydła Dawida Czwiklitzera oraz przedsiębiorstwo Maksa Kromołowskiego zajmujące się produkcją wyrobów skórzanych.

Fot. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/1632017,1,katowice-maja-150-lat.read

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

23/05/2021

Żydowska rachuba czasu różni się od najpowszechniej stosowanego kalendarza. Jest ona określana mianem kalendarza żydowskiego lub hebrajskiego.

Rok świecki rozpoczyna się jesienią, a liturgiczny wiosną i dzieli się na 12 miesięcy (w latach nieprzestępnych) albo 13 (w latach przestępnych): Nisan, Ijar, Siwan, Tamuz, Aw, Elul, Tiszri, Cheszwan, Kislew, Tewet, Szwat, Adar i 13. - Adar II (adar szeni). Rok przestępny występuje co 2 lub 3 lata (7 razy w ciągu 19 lat) w celu zniwelowania rozbieżności z obiegiem Ziemi wokół Słońca, a początek rachuby bierze swój początek wraz z ustalonym przez Żydów początkiem świata w 3761 r. p.n.e. Rok 2021 dla Żydów jest rokiem 5781/5782.

Na każdy miesiąc składa się 29 lub 30 dni.

Tydzień rozpoczyna się od dnia pierwszego (niedzieli), począwszy aż do dnia szóstego (piątku), a ostatni, siódmy dzień (sobota) to szabat (hebr. odpoczynek).

Koniec doby i początek następnej ma miejsce nie o północy, lecz wraz z zachodem słońca. Szabat rozpoczyna się w piątek po zachodzie słońca i trwa aż do zachodu słońca w sobotę. Tak więc Żydzi każdy dzień poprzedzają wigilią.

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

21/05/2021

KONFERENCJA KATOWICKA

W dniach 6-11 listopada 1884 roku w Katowicach miało miejsce zebranie delegatów Ruchu Miłośników Syjonu - Chowewej Syjon. Wydarzenie to określane jest jako Konferencja Katowicka. Celem spotkania było omówienie kwestii zorganizowania osadnictwa żydowskiego w Palestynie.

Miejsce spotkania nie było przypadkowe. Katowice znajdowały się w pobliżu granicy rosyjskiej. Żydowscy liderzy o poglądach syjonistycznych z terenu zaboru rosyjskiego mogli bezpiecznie przybyć do pruskich wówczas Katowic. Na konferencję przybyło łącznie 32 delegatów: 22 reprezentantów Rosji i 10 z innych krajów (Francji, Rumunii, Wielkiej Brytanii oraz Niemiec).

Zgromadzeni podjęli decyzję o powołaniu instytucji pod nazwą Agudat Montefiore, która miała promować rozwój rolnictwa wśród Żydów oraz wspierać osadnictwo żydowskie w Palestynie. Wyasygnowano środki na wsparcie dla rozwijających się już osiedli m.in. w Petach Tikwie czy Jesud ha-Ma’ala. Powołano również komitet centralny Chowewej Syjon, którego celem była promocja idei syjonistycznej. Na czele komitetu stanął Jehuda Lejb (Leon) Pinskier jako prezes oraz Samuel Mohylewer jako przewodniczący. Siedzibą komitetu została Odessa, a subkomitet miał znajdować się w Warszawie.

Konferencja katowicka była pierwszym tak dużym zjazdem syjonistów. Sami Żydzi uważają te wydarzenie jako początek powrotu Żydów do Izraela.

Następna tego typu konferencja odbyła się w 1887 roku w Druskiennikach.

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

19/05/2021

Brit mila to żydowska ceremonia obrzezania. Jest ona symbolem przymierza między Bogiem a Abrahamem, ojcem narodu żydowskiego, który na polecenie Pana sam siebie obrzezał oraz swoje potomstwo. O tym rytuale mówi Księga Rodzaju (Rdz 17, 11).

Obrzezanie (zabieg usunięcia napletka) wykonuje mohel, czyli odpowiednio wykwalifikowana do tego rytuału osoba, często lekarz, ale także może to być rabin. Obrzezanie dokonane przez chirurga w szpitalu nie jest uznawane w świetle prawa żydowskiego. Wtedy stosuje się specjalną procedurę polegającą na upuszczeniu kropli krwi z prącia.

Noworodek jest poddawany brit mili w ósmym dniu po narodzinach, nawet jeśli wypada ono w szabat lub inne święto żydowskie. W przypadku choroby dziecka obrzezanie ma miejsce ok. 8 dni po wyzdrowieniu w dniu nieprzypadającym w szabat lub inne święto.

Ceremonia może odbywać się w synagodze podczas porannych nabożeństw, w domu rodziców lub dziadków czy współcześnie coraz częściej w szpitalu.

W ceremonii uczestniczy także sandak, czyli osoba, która siedzi na fotelu trzymając dziecko podczas obrzezania. Często jest to dziadek. Drugi fotel, znajdujący się obok tego dla sandaka, jest wolny i stawia się go dla proroka Eliasza.

Po obrzezaniu ojciec chłopca odmawia błogosławieństwo. Następnie odmawia je, także mohel oraz ogłasza hebrajskie imię dziecka. Po czym jedną lub dwie krople wina wkłada do ust dziecka, a także część wina wypija ojciec. Następnie często odbywa się uroczysty posiłek.

Fotografia przedstawia nóż służący do obrzezania z ok. 1760 r.

Fot. wikipedia.pl

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

17/05/2021

Dzień 17 maja jest drugim dniem obchodów (wśród diaspory) żydowskiego Święta Tygodni zwanego Szawout. W tym poście postaramy się nieco przybliżyć tradycje związane z tym świętem.

Szawuot - to żydowskie Święto Tygodni nazywane też m.in. Świętem Żniw czy Pięćdziesiątnicą. Jest jednym z trzech świąt pielgrzymich judaizmu obok Pesach i Sukkot. Obchodzone 6 dnia (w diasporze także w dniu następnym) miesiąca siwan, 7 tygodni po Pesach, czyli na przełomie maja i czerwca. Było niegdyś świętem o charakterze rolniczym. W Palestynie przypadało na koniec zbioru jęczmienia i początek zbioru pszenicy, dlatego składano w ofierze dwa bochenki chleba z nowych zbiorów.

W okresie talmudycznym zaczęło upamiętniać także rocznicę nadania Żydom Tory na Synaju. W synagogalnej liturgii tego święta obowiązuje całonocne czuwanie, połączone ze studiowaniem Tory oraz nakaz słuchania na stojąco głośnego odczytywania Dekalogu. W czasie nabożeństwa świątecznego czyta się również Księgę Rut opowiadającą historię moabickiej kobiety o tym imieniu, która dobrowolnie przyjęła na siebie jarzmo Tory i stała się Żydówką z wyboru.

Kolejnym zwyczajem Święta Tygodni jest przystrajanie synagóg i domów modlitwy zielenią - tatarakiem i kwiatami na pamiątkę cudownego zakwitnięcia stoków Synaju w chwili nadania Tory. Zielenią stroi się również domy, do dzisiaj istnieje zwyczaj układania bukietów lub wyplatania wieńców z kwiatów i ziół.

Szewuot ma również swoją tradycję kulinarną. Tego dnia nie je się potraw mięsnych, gdyż uważa się, że po przyjęciu Tory przez Żydów zaczęły obowiązywać zasady kaszrutu, należałoby więc najpierw przygotować mięso zgodnie z tymi zasadami. Podaje się za to wszelkie dania przygotowane z owoców, mąki i nabiału.

Współczesne obchody święta Szawuot są poprzedzane przez trzy dni ograniczenia (Szloszet jemej ha-hagbala), które stanowią czas przygotowań do samego święta i pamiątkę nakazanego przez Boga odpowiedniego przygotowania się Żydów do przyjęcia nadanego im Prawa.

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

16/05/2021

Dnia 16 maja 1943 r. zakończyło się powstanie w getcie warszawskim. Blisko miesięczna walka z okupantem niemieckim była desperacką próbą wyboru śmierci z bronią w ręku oraz wyrazem buntu przeciwko hitlerowcom.

Powstańcy stawiali czynny opór oddziałom hitlerowskim. Jedne z najbardziej zaciekłych walk toczyły się w okolicach placu Muranowskiego. Tam na dachu jednej z kamienic wywieszono flagę polską i żydowską (biało-niebieską). Powstańcy zadawali wrogowi znaczne straty, w czym pomocne okazały się przejścia podziemne i bunkry. Hi**erowcy zgodnie z rozkazem zaczęli wysadzać w powietrze bunkry, palić domy, a do piwnic wprowadzać gazy bojowe. Niewielu powstańcom oraz Żydom udało się uciec z getta. 7 tys. ludzi zostało zamordowanych na miejscu, a ok. 43 tys. ludzi trafiło do obozów zagłady, z czego ok. 7 tys. do obozu w Treblince. Dane te mogą być zawyżone. Teren getta został praktycznie zrównany z ziemią.

Głównodowodzący oddziałów niemieckich Jürgen Stroop tak opisał w swoim raporcie wysadzenie Wielkiej Synagogi przy ul. Tłomackie, które miało miejsce 16 maja 1943 r.:
„Piękną klamrą oficjalnego zamknięcia Wielkiej Akcji było wysadzenie w powietrze Wielkiej Synagogi. Przygotowania trwały 10 dni. Synagoga była gmachem solidnie zbudowanym. Stąd, aby ją za jednym zamachem wysadzić w powietrze, należało przeprowadzić pracochłonne roboty saperskie i elektryczne. Ależ to był piękny widok! Z punktu widzenia malarskiego i teatralnego obraz fantastyczny. Oficer saperów wręczył mi aparat elektryczny wywołujący detonację ładunków wybuchowych. Przedłużałem chwilę oczekiwania. Wreszcie krzyknąłem: Heil Hi**er! – i nacisnąłem guzik. Ognisty wybuch uniósł się do chmur. Przeraźliwy huk. Bajeczna feeria kolorów. Niezapomniana alegoria triumfu nad żydostwem. Getto warszawskie skończyło swój żywot”.

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

14/05/2021

Ciąg dalszy o koszerności. Należy nadmienić, że zasad koszerności w tak rygorystyczny sposób przestrzegają głównie ortodoksyjni Żydzi. Natomiast ci należący do innych odłamów odrzucają lub znacznie liberalizują przepisy prawa żydowskiego (halachy), w tym te dotyczące pokarmu.

Zabrania się jednoczesnego przygotowywania i jedzenia produktów mięsnych z mlecznymi. Posiłki te powinna dzielić przerwa, której długość zależy od stopnia ortodoksji i miejsca zamieszkania danej wspólnoty. Zazwyczaj wynosi ona 6 godzin, kwestia ta nie jest doprecyzowana w prawie żydowskim oraz zależy od tradycji przyjętej przez daną społeczność. Ponadto ortodoksyjni Żydzi przestrzegają zasady używania osobnych garnków, naczyń i sztućców do pokarmów mlecznych i mięsnych. Te zestawy powinny być także oddzielnie myte i przechowywane. Produkty neutralne („parwe”) można łączyć zarówno z mlecznymi jak i mięsnymi.

Nie wolno spożywać krwi zwierzęcia, a także nerwu kulszowego i otaczającego go tłuszczu. Także zabrania się jedzenia żywych zwierząt oraz tych chorych. Istnieje 70 różnych rodzajów ran, chorób i zniekształceń, które powodują że zwierzę jest niekoszerne.

Produkty winogronowe, czyli wino, ocet i soki, mają dodatkowy nadzór. Wino, aby było koszerne, musi być wykonane wyłącznie przez Żyda.

Wódka jest koszerna, gdy nie zawiera żadnych dodatków lub barwników i jest wyprodukowana wyłącznie ze zboża lub ziemniaków. Ta ze zboża nie jest koszerna w okresie święta Pesach.

Sól koszerna musi być czysta, a więc sól kuchenna się do takiej się nie zalicza, gdyż w procesie czyszczenia dodaje się jod.

Nad przestrzeganiem zasad koszerności czuwają maszgijachowie. Istnieje polska lista produktów koszernych, która powstała pod nadzorem Naczelnego Rabina Polski Michaela Schudricha. Link do tej listy https://www.koszernapolska.pl/

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

12/05/2021

Dzisiaj wspominamy 13. rocznicę śmierci Ireny Sendlerowej - kobiety znanej nie tylko w Polsce za sprawą służby podczas II wojny światowej.

Za obroną słabszych stała już w młodości. Podczas zajęć na Uniwersytecie Warszawskim nie godziła się na poniżanie i godzenie w prawa swoich żydowskich koleżanek, a podczas wydzielenia specjalnych przestrzeni dla Żydów, pomimo krytyki, zajmowała w nich miejsce. Po zakończeniu edukacji pracowała, zapewniając opiekę matkom (bez ślubnego męża) z dziećmi, wydajając obiady i mleko. W tym czasie wydała też dwie publikacje poświęcone tematyce swojej pracy.
Po rozpoczęciu wojny pracowała w kilku ośrodkach zdrowia (przenoszona przez podejrzenia o współpracę z Żydami). Ubiegała się o przepustkę pozwalającą jej wchodzić na teren getta (formalnie: walczyć z chorobami zakaźnymi). Dzięki temu mogła donosić potrzebującym żywność, odzież, leki i pieniądze. Bezdomnym dzieciom zmieniała życiorysy i przenosiła je do domu sierot. W 1942 roku zaangażowała się w “Żegotę”; przydzielono jej 10 mieszkań, w których bezpieczniej mogła ukryć Żydów. W 1943 aresztowana przez Gestapo, lecz przez brak dowodów wypuszczona po niecałym miesiącu. Podczas powstania warszawskiego pełniła funkcję wolontariuszki.

Szacuje się, że Irena Sendlerowa ocaliła ok. 2500 dzieci żydowskich, a solidnie prowadzona dokumentacja pozwoliła odnaleźć ich krewnych po wojnie. Odznaczona “Orderem Uśmiechu”, dostała tytuł “Sprawiedliwi wśród narodów świata”

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

10/05/2021

Które pokarmy są koszerne, a które nie? Zostało to określone w prawie żydowskim (halacha). Zatem, koszerne są:
- ssaki parzystokopytne (mające racicę) i przeżuwające tj. owce, bydło, kozy i zwierzyna płowa (np. jeleń, gazela, daniel)
- ryby posiadające płetwy i łuski np. łosoś, karp, pstrąg, tuńczyk, sardynka
- ptaki, które nie są drapieżnikami i padlinożercami tj. kura, indyk, gęś i kaczka
- produkty roślinne, czyli warzywa, owoce, fasole, kasze i zboże
- produkty pochodzące od zwierząt koszernych

Niekoszernymi zwierzętami, oprócz przeciwieństw tych wymienionych powyżej, są gryzonie, ssaki morskie, płazy, gady i stawonogi z wyjątkiem 4 gatunków szarańczy. Zatem niedozwolone są m. in. świnia, królik, ślimak, koń, wielbłąd, orzeł, sowa, kruk, bocian, rekin, węgorz i owoce morza.

Należy pamiętać, że produkty pochodzące od zwierząt niekoszernych są nadal niekoszerne. Ponadto zwierzę, które jest ranne, chore lub zabite w niewłaściwy sposób jest także niekoszerne.

Potrawy koszerne dzieli się na mleczne, mięsne i neutralne (hebr. „parwe”), czyli takie które nie są ani mleczne ani mięsne. Są to np. jajka (pochodzące od ptaków koszernych), ryby, makarony, ryż, kasze, jarzyny, owoce (pochodzące z co najmniej 3-letnich drzew) oraz miód pszczeli pomimo, iż pszczoły są niekoszerne. Zabroniony jest miód spadziowy, który jest wytwarzany z wydzieliny mszyc.

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

08/05/2021

Szabat jest najważniejszym ze świąt żydowskich. Obchodzony jest co tydzień w sobotę, czyli, zgodnie z judaizmem, w ostatni (siódmy) dzień tygodnia. Obchodzony jest w nawiązaniu do treści Księgi Rodzaju, w której Bóg po sześciu dniach tworzenia świata w siódmy dzień odpoczywał. Z szabatem wiąże się wiele tradycji i zakazów (np. pracy, za wyjątkiem ratowania życia ludzkiego). Dzień ten przeznaczony jest na odpoczynek, modlitwę, radość i zabawę.

Przygotowania do szabatu rozpoczynają się już w czwartek, od rytualnej kąpieli w mykwie. Zgodnie z żydowską rachubą czasu, nowy dzień rozpoczyna się wraz z zachodem słońca. Tak więc początek obchodów szabatu ma miejsce w piątek wieczorem, kiedy w domu zapala się dwie świece, a poźniej spożywa wspólnie wieczerzę. W sobotę z rana Żydzi udają się do synagogi, spożywają poranny posiłek, po czym studiują wybrany fragment Tory. Po południu zjada się trzeci posiłek, który w praktyce przedłużany jest i trwa jeszcze po zachodzie słońca. Obchody szabatu kończą się w sobotni wieczór ceremonią oddzielenia (sacrum od profanum). Po modlitwach i błogosławieństwach rozpoczyna się posiłek żegnający szabat, który powinien skończyć się przed północą.

Na zdjęciu widać świece szabatowe oraz dwa chleby lub chały w ozdobnej osłonie i wino.

Fot. wikipedia.pl

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

05/05/2021

Chasydzi, czyli obecnie dla wielu osób synonim ortodoksyjnego Żyda. Pierwsze co przychodzi na myśl to pejsaty Żyd ubrany w jarmułkę, sztrejml i chałat. Obecni chasydzi to kontynuatorzy chasydyzmu polskiego, czyli ruchu religijnego w judaizmie, którego celem było połączenie tradycji talmudycznej i mistycyzmu żydowskiego (kabały). Takiego zadania podjął się Israel Baal Szem Tow (zwany skrótowo BeSzT) w XVIII w. Działał na Podolu, gdzie osiedlił się w 1740 r. w Międzybożu.

Chasydyzm kojarzy się często z radosnym czczeniem Boga poprzez taniec i śpiew. Właśnie BeSzT uważał, że asceza i umartwianie się nie są właściwymi ścieżkami chwalenia Boga, lecz są nimi mądre i radosne korzystanie z darów życia. Stąd wzięły się ekstatyczne praktyki religijne przejawiające się w modlitwie, śpiewie i tańcu, które zespalają człowieka z Bogiem. Mimo tego typu religijnego uniesienia nie zapomniano o naukach Talmudu i nieustannej służbie Bogu. Chasydyzm dążył do upowszechnienia pobożności, co było nowością, gdyż wcześniej tylko elitarne grupy studiujących Torę mogły być tak blisko Boga. Wśród społeczności żydowskich wielkie znaczenie mieli cadykowie. Dookoła ich talentu gromadzili się ludzie, uważając ich za wzór do naśladowania, który pomaga przybliżyć się do Boga.

Chasydzi nie są jednolitą grupą religijną, ze względu na odmienne nauki cadyków, wśród których można wyróżnić dynastie. Obecnie chasydzi żyją głównie w Stanach Zjednoczonych i Izraelu, gdzie tworzą hermetyczne społeczności.

Fot. polityka.pl

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

03/05/2021

Judaizm jest religią monoteistyczną. Wyznawcy w dużej części są osobami narodowości żydowskiej. Według niej Bóg jest wieczny bezcielesny, niematerialny, osobowy. Stworzył Świat, a także cały czas opiekuje się nim. Bóg zawarł przymierze z narodem Izraela obiecując ochronę i pomoc w zamian za posłuszeństwo. Przymierze nie dotyczy tylko Żydów, lecz całą ludzkość, ponieważ gdy przyjdzie Mesjasz to nastąpi wolność i pokój na całym świecie. Wszyscy poznają wtedy Boga i rolę Żydów.

Sam początek judaizmu można wiązać z wędrówką Abrahama, który jako pierwszy głosił wiarę w jednego, niewidzialnego Boga pragnącego, by człowiek był prawy i sprawiedliwy. Ok 2000 lat p.n.e. miał dotrzeć na tereny dzisiejszego Izraela, a jego potomkowie dają początek narodowi Izraela. Kolejnym ważnym wydarzeniem było wyjście z niewoli Egipskiej pod przewodnictwem Mojżesza prawdopodobnie ok XIII w p.n.e. Przez następne 40 lat Żydzi chodzili po pustyni, a na Górze Synaj Mojżesz dostał od Boga kamienne tablice, na których było napisane 10 przykazań (najważniejsze zasady, takie same jak w chrześcijaństwie), tym samym zawierając Przymierze z Bogiem oraz ustanawiając właściwy początek historii Judaizmu. Judaizm zalicza się do religii Abrahamowych tak samo jak chrześcijaństwo i islam.

Najważniejszą księgą jest Tanach czyli Biblia Hebrajska (jest prawie identyczna co Straty Testament w Chrześcijańskiej Biblii) składająca się z Tory ("Prawo"), Newiin ("Prorocy") oraz Ketuwim ("Pisma") . Inną ważną księgą jest Talmud czyli komentarz do Tory mówiący jak przestrzegać prawa religijnego.

Żydzi modlą się w synagogach, gdzie rabini odprawiają nabożeństwa.

Najważniejszymi świętami są Pesach i Szabat. Pesach (Pascha) jest to święto upamiętniające wyprowadzenie Żydów z Egiptu, ma ono miejsce od 15 dnia nisan i trwa 7 lub 8 dni. Natomiast Szabat ma miejsce od zmierzchu w piątek aż do zmierzchu w sobotę, jest dniem odpoczynku i upamiętnia zakończenia tworzenia świata oraz wyprowadzanie Izraelitów z Egiptu.

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/

01/05/2021

Myśląc o języku żydowskim, pierwsze co przychodzi na myśl to język hebrajski, określany jako tradycyjny „język święty”. Jednakże Żydzi zamieszkujący Polskę przed holokaustem posługiwali się na co dzień językiem jidysz, czyli najprościej mówiąc średniowiecznym niemieckim zapisanym alfabetem hebrajskim. Poniższy napis czyta się jidysz.

Jidysz powstał ok. X wieku, kiedy to do południowych Niemiec przybyli Żydzi aszkenazyjscy z terenów południowych. Wtedy rozpoczął się proces asymilacji z niemiecką ludnością, w wyniku czego do języka używanego przez Żydów weszły zwroty z ówczesnego niemieckiego. Z biegiem czasu wykształcił się bazujący na średniowiecznym niemieckim, z dodatkami zwrotów hebrajskich i aramejskich, język jidysz. W XIII w. ludność żydowska zaczęła emigrować na tereny wschodnie, głównie do Polski, Czech i na Litwę. Wtedy dokonał się rozłam w języku jidysz – na wariant zachodni i wschodni. Wariant wschodni przyjął elementy słowiańskie, i w zależności od którego języka one pochodziły można wyróżnić odpowiednie dialekty. Najważniejsze z nich to polski, litewski i ukraiński. Był nie tylko językiem mówionym, potocznym, ale także literackim i naukowym, lecz nigdy nie religijnym, którym był zawsze hebrajski.

Szacuje się, że przed II wojną światową jidysz posługiwało się ok. 11 mln Żydów. Obecnie ten język zanika, lecz nadal posługuje się nim ok. 3-4 mln osób, głównie ultraortodoksyjnych i ortodoksyjnych Żydów zamieszkujących Stany Zjednoczone i Izrael. Ciągle żywy jest wśród społeczności chasydzkiej.

Dla osób zainteresowanych nauką jidysz serdecznie polecamy די ייִדישע שולע szkoła jidysz

Zapraszamy na naszą stronę internetową https://szlakzydowski.pl/