04/01/2024
ĐÔI NÉT VỀ PHỐ NGUYỄN THIẾP hay dân dã gọi là Nguyễn Thiệp
Trong lịch sử nước ta, giới học thuật có đủ căn cứ để xếp bốn nhân vật vào hàng Phu tử, đó là Chu Văn An,Nguyễn Bỉnh Khiêm ,, Võ Trường Toản,) và Nguyễn Thiếp
Nguyễn Thiếp sinh ngày 25 tháng 8 năm Quý Mão (1723) tại làng Mật, trấn Nghệ An (nay là huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh). Ông là người ham đọc sách từ nhỏ, năm 1743 thi đỗ Hương giải, có chí làm quan.
Nhưng Đàng Ngoài rối loạn, tập đoàn thống trị Lê - Trịnh ngày càng rối ren, mục nát, Nguyễn Thiếp bỏ về nhà làm ruộng, dạy học
Ông hiểu biết sâu sắc về địa lý cũng như rất thông hiểu thời thế, dự báo được những diễn biến lớn của thời cuộc.
Ông dạy học ở nhiều nơi, đến đâu ông cũng được từ người già đến trẻ nhỏ kính trọng, nghe theo lời phân giải và cách cư xử của ông.
Tiếng tăm về tài đức của ông khiến triều đình phải đặc cách mời ông ra nhậm chức Huấn đạo ở huyện Anh Đô. Vài năm sau, ông được cử làm tri huyện Thanh GiangNăm 1768, ông từ chức, trở về lập trại Bùi Phong dưới chân núi Thiên Nhẫn.
Học trò xứ Nghệ tôn gọi ông là Lục Niên phu tử. Danh tiếng của ông lan tỏa khắp, vang tới tận kinh kỳ.
Nguyễn Thiếp được Nguyễn Huệ biết đến không chỉ về đạo đức mẫu mực, có ảnh hưởng sâu rộng trong dân chúng, mà còn là bậc thầy về tầm nhìn xa trông rộng, về thời cuộc đất nước. Ba lần, Nguyễn Huệ đã cho người mang lễ vật và thư mời ông, với lời lẽ hết sức khiêm nhường. Nguyễn Huệ cũng là bậc quân vương đầu tiên và duy nhất tôn xưng Nguyễn Thiếp lên bậc Phu tử.
Lần thứ nhất, Nguyễn Thiếp chối từ. Lần thứ hai, ông gặp mặt, vui vẻ luận bàn nhưng vẫn xin về ở ẩn. Lần thứ ba, trên đường đem quân ra Bắc đánh 29 vạn quân Thanh, vua Quang Trung đã cho mời Nguyễn Thiếp đến để hỏi mưu đánh giặc. Nguyễn Thiếp khẳng định: "Chúa công đi chuyến này không quá mười ngày, giặc Thanh sẽ bị dẹp tan!". Sau chiến thắng rực rỡ Tết Kỷ Dậu 1789, vua Quang Trung đã viết thư cảm ơn Nguyễn Thiếp: "Người xưa bảo rằng: Một lời nói mà dấy nổi cơ đồ. Lời tiên sinh quả có thế thật!".
Năm 1791, Quang Trung thành lập Viện Sùng chính ở nơi Nguyễn Thiếp ở và mời ông làm Viện trưởng với nhiệm vụ biên dịch các sách chữ Hán sang chữ Nôm, thực hiện các biện pháp cải cách giáo dục, đào tạo nhân tài.
Vua Quang Trung bất ngờ bị cảm nặng và qua đời, để lại bao niềm thương tiếc cho triều thần và muôn dân. Sau đó, Nguyễn Thiếp cũng xin cáo quan về quê vì lúc này ông đã vào tuổi 70.
Ngày 25 tháng Chạp năm Quý Hợi 1804, Nguyễn Thiếp qua đời, thọ 81 tuổi. Ông để lại ba bộ sách thơ văn: Lạp Phong văn cảo, Hạnh Am thi cảo và La Sơn thi tập.
Ngoài ra, về thơ Nôm, con cháu và học trò ông còn truyền tụng lại một số bài, trong đó có bài Qua Lũy Sơn, chừng mực nào nói lên tâm thức của La Sơn phu tử:
Đã trót lên đèo, phải xuống đèo,
Tay không mình tưởng đã cheo leo.
Thương thay! Thiên hạ người gồng gánh,
Tháng lụn, ngày thâu, chỉ những trèo.