20/11/2023
🎨 Mariaż geologii ze sztuką owocuje nie tylko diamentowymi koliami i innymi wytworami jubilerskimi czy dekoracyjnymi. Od zarania ludzkości minerały odgrywały kluczową rolę w przygotowaniu farb i innych środków malarskich. Bez nich nie powstałyby sceny biblijne w Kaplicy Sykstyńskiej, a Leonardo Da Vinci nie namalowałby swoich obrazów.
💎 Nie każdy minerał ma potencjał, aby stać się częścią arcydzieła. Nadają się do tego tylko minerały idiochromatyczne, które po sproszkowaniu również są barwne. Istnieje wiele minerałów (allochromatyczne i pseudochromatyczne), które pomimo pięknego i intensywnego zabarwienia mają białą rysę i nie nadają się na pigmenty malarskie. Należy do nich choćby nefryt, granat i turkus. Potencjalny kandydat nie może też być zbyt twardy, bo trzeba go przecież zmielić lub utrzeć na proszek.
🔴 Najstarszym pigmentem mineralnym wykorzystywanym przez człowieka od co najmniej 100 tysięcy lat jest ochra, którą pomalowano figurkę Wenus z Willendorfu (około 30 tysięcy lat temu), ściany jaskini Lascaux (15 tysięcy lat temu), czy neolitycznej osady Çatalhöyük (8 tysięcy lat temu). Ochrę czerwoną wytwarzano ze skalnej zwietrzeliny bogatej w tlenki i wodorotlenki żelaza, np. w hematyt, który po sproszkowaniu ujawniał barwę wiśniową. Prehistoryczna kopalnia tego minerału znajdowała się m.in. w regionie świętokrzyskim, w dolinie rzeki Kamiennej.
🟠 Do wyrobu żółtej ochry, znalezionej m.in. w grobowcu Tutenchamona używano getytu lub limonitu. Żółty pigment otrzymywano także przez ucieranie aurypigmentu, niesłychanie toksycznego trisiarczku diarsenu, efektu m.in. wyziewów wulkanicznych. Był on otoczony wyjątkową estymą przez alchemików, jako potencjalny składnik poszukiwanego przez wieki kamienia filozoficznego.
☠️ Silną trucizną był również cynober - siarczek rtęci, wykorzystywany m.in. w Chinach do wyrobu czerwonej laki.
🟢 Jednym z najstarszych barwników mineralnych jest malachit, stosowany już przez starożytnych Egipcjan do malowania fresków, a także własnych powiek na zielono. Zielony pigment zapewniały także glaukonit i seladonit, minerały z grupy krzemianów z domieszką potasu. Ulubionym zielonym barwnikiem Pabla Picassa był z kolei volkonskoit, minerał zawierający chrom.
🔵 Na obrazach starych mistrzów rzadko występuje kolor niebieski, bo ten pigment - nazywany ultramaryną - był bardzo trudny do zdobycia, a jego cena była często wyższa, niż złota. Nazwa "ultramaryna" pochodzi od łacińskiego „za morzem”, ponieważ pigment był sprowadzany do Europy z kopalni w Afganistanie. Pozyskiwano go z lapis lazuli - skały metamorficznej zawierającej minerał o nazwie lazuryt. Do wytwarzania niebieskich pigmentów stosowano jako tańszy zamiennik azuryt, jednak kolor ten z czasem zieleniał.
🟤 W dużych ilościach stosowano natomiast brąz kasselski, niezwykle trwały pigment składający się z getytu i lignitu z domieszką manganu. Nie brakowało także barwników białych, wytwarzanych np. z kaolinitu lub z kalcytu oraz z cerusytu, z którego powstawała biel ołowiowa. Z ilmenitu produkowano biel tytanową, a biel cynkową uzyskiwano poprzez wyprażanie sfalerytu. Do produkcji czerni wykorzystywano szungit - bezpostaciowy węgiel kamienny lub grafit.
🖼 Zatem, przechadzając się po światowych muzeach macie przed oczami solidny kawałek historii sztuki i geologii w jednym.
