22/12/2024
Wczoraj, 21 grudnia 2024 o godzinie 10.19 nastąpiło przesilenie zimowe, czyli początek astronomicznej zimy.
21 grudnia to najkrótszy dzień w roku. W zależności od regionu Polski trwał od ok. 7 godzin i 10 minut do 8 godzin i 15 min. Oznacza to, że w części Polski noc trwała ponad 16 godzin.
Od tego momentu światła dziennego zacznie przybywać.
Ile? Ano od przesilenia zimowego do przesilenia letniego ilość światła dziennego wzrasta o około 2 minuty dziennie. Niby niewiele, ale warto także wiedzieć, że różnica między najkrótszym i najdłuższym dniem roku, na naszej półkuli i szerokości geograficznej to aż 9 godzin i 4 minuty. To więcej niż cały zimowy dzień!
Pytanie kto pożera światło słoneczne i jak temu zapobiec frapowało ludzi od początku ich istnienia. Każda kultura wypracowała własną sferę wierzeń i własne sposoby na przetrwanie zimowych mroków. Jedno jest wspólne – przekonanie, że to czas nadzwyczaj niebezpieczny dla człowieka. Przesilenie zimowe było jednocześnie czasem „odradzania się Słońca”.
Oto kilka sposobów pokonania złych mocy przesilenia zimowego praktykowanych przez naszych odleglych przodków:
✅Noc Yalda w Persji– narodziny Mitry, bóstwa Słońca
Święto wywodzi się z rytuałów odprawianych jeszcze w czasach staroperskich. Najdłuższa noc w roku była obrzędem mitraizmu, w czasie którego symbolicznie odradza się światło pod postacią boga Mitry. Od około 600 r. p.n.e. i nadejścia irańskiego religijnego proroka i nauczyciela Zaroastry, święto to zapożyczył zaratusztrianizm, dla którego noc przesilenia zimowego była zwycięstwem boga Ahura Mazdy nad ciemnością i złem ( Angrą). Przesilenie zimowe i najdłuższa noc miały złowieszczy charakter, a Jalda i towarzyszące mu obrzędy miały zapewnić ludziom ochronę przed złymi mocami.
Dla Irańczyków Jalda kończy jesień, a rozpoczyna 40-dniowy okres zimy. To święto o charakterze domowym, rodzinnym . W tę najdłuższą, najczarniejszą noc roku, należy czuwać i doglądać płonącego ognia. Spotkanie ma formę wspólnej biesiady, podczas której również, słucha się muzyki tańczy się i czyta głośno wiersze. Często są to utwory XIV-wiecznego poety Hafiza, a z losowo wybranych strof uczestnicy spotkania próbują wywnioskować wróżbę. Na stołach goszczą tradycyjnie m.in. słodkie wypieki, pestki, orzechy oraz owoce suszone i świeże, szczególnie te, które są okrągłe i czerwone, jak granaty , co ma symbolizować barwy świtu i wschodzące słońce.
✅Saturnalia w starożytnym Rzymie
Saturnalia wywodziły się z dawnych obrzędów i rytuałów związanych z rolnictwem, które praktykowano w okresie przesilenia zimowego i wiosennego. Wiązały się zwłaszcza z praktykami składania bogom ofiar w okresie siewu zimowego.
Święto ku czci boga Saturna początkowo trwało przez jeden dzień. Pod koniec istnienia Republiki, obchody 17 grudnia a kończono 21-23 grudnia.
Podczas Saturnaliów ustawała praca i handel, zamykano sądy i szkoły. Ludzie dekorowali swoje domy wieńcami i zielonymi bukietami. Było to święto pojednania i równości o charakterze swawolnym, podczas którego ulegały zatarciu różnice społeczne wraz z odwróceniem tradycyjnych ról. Większość niewolników nie musiała wówczas pracować – świętowali wraz z innymi mieszkańcami Imperium. Co więcej, w ramach zabawy niewolnicy rozkazywali panom, którzy ten jeden raz w roku im usługiwali.
Saturnalia mijały na graniu, śpiewaniu, ucztowaniu. Spotykano się z przyjaciółmi, rodziną i obdarowywano się prezentami. Powszechnym podarkiem były woskowe świece zwane cerei, które symbolizowały światło powracające po przesileniu i wydłużający się dzień.
W ostatni dzień obchodów Saturnaliów (dzień ten nazywano Sigillaria) Rzymianie darowali sobie niewielkie terakotowe figurki zwane signillaria, jako symbol ofiar z ludzi składanych Saturnowi we wcześniejszych czasach..
Chrześcijanie przyjęli niektóre z obrzędów rzymskich Saturnaliów, jak wspólne ucztowanie, śpiewanie, dawanie sobie prezentów i zapalanie świec. Wszystkie te tradycje przetrwały do dzisiaj.
✅Jul wśród ludów germańskich
kojarzone z przesileniem zimowym święto Jul, obchodzone w czasach przedchrześcijańskich przez germańskie plemiona pogańskie od późnego grudnia do wczesnego stycznia, ustalając czas świętowania wg kalendarza księżycowego. Tradycje Jul obejmują przystrajanie jodły, kładzenie w palenisku odpowiednio przygotowanej kłody drewna, wieszanie w domostwach jemioły i ostrokrzewu, dawanie prezentów oraz ogólnie rozumiane świętowanie, w tym przysięgi na ofiarnego knura, który miał je zanieść przed oblicze boga Freyra.
Podczas procesu chrystianizacji, czas rozpoczęcia święta Jul ustalono na 25 grudnia, by odpowiadało ono świętu obchodzonemu przez chrześcijan, zwanemu Bożym Narodzeniem.
✅Święto Godowe / Szczodre Gody – u Słowian
w tradycji słowiańskiej święto celebrujące przesilenie zimowe, poprzedzone było Szczodrym Wieczorem. Zwycięstwo światła nad ciemnością symbolizuje czas, w którym zaczyna przybywać dnia, a nocy ubywać – tym samym przynosząc ludziom nadzieję, optymizm oraz radość. U Słowian Szczodre Gody ustanawiające początek nowego roku solarnego i obrzędowego, trwały nawet kilkanaście dni.
Najważniejszym bogiem, któremu poświęcono Szczodre Gody był Weles, opiekun magii, wiedzy, bogactwa, bydła i dzikich zwierząt. W czasie Godowych Świąt istniał zwyczaj łamania i dzielenia się chlebem, a także wróżenia przebiegu przyszłego roku, np. pogody i zbiorów. Ze stanu pogody w ciągu kolejnych dwunastu dni czyniono wróżbę do odpowiednio kolejnych miesięcy roku. Ścielenie słomy lub siana pod nakryciem stołu służyło wróżbom określającym przychylność losu na podstawie wyciągniętych słomek. Okresowi Szczodrych Godów towarzyszył również zwyczaj kolędowania, który pierwotnie związany był z radosnymi pieśniami noworocznymi oraz wywodzącym się jeszcze z tradycji słowiańskiej Turoniem, który symbolizował odrodzenie ziemi.
U Słowian przesilenie zimowe poświęcone było także duszom zmarłych przodków. By dusze zmarłych mogły się ogrzać, palono na cmentarzach ogniska i organizowano rytualne uczty, z którymi w późniejszym okresie przeniesiono się do domostw. Echem tego zwyczaju pozostało dodatkowe nakrycie dla duchów przodków przy wigilijnym stole.
***
Istnieje teoria, iż niegdyś, według kalendarza juliańskiego, przesilenie wypadało 25 grudnia, stąd pochodzi data Bożego Narodzenia - święta, które wyparło tradycyjne wierzenia, dając ludziom narodzenie syna jedynego boga.
Papież Grzegorz Wielki np. sugerował, że nawracanie pogan na prawdziwą wiarę będzie szło sprawniej, jeśli pozwoli się im na zachowanie zewnętrznych oznak tradycji i praktyk, kierując je za to do Boga chrześcijan, nie zaś do pogańskich „diabłów”: „na koniec – skoro poczynimy im pewne ustępstwa, tym łatwiej zgodzą się na wewnętrzne pocieszenie dzięki łasce Pana”.
***
Więcej o dawnych ludowych sposobach zapewnienia sobie pomyślności i uniknięcia tragedii w nowym roku w linku w pierwszym komentarzu