22/07/2024
Trochę Jura, trochę nie Jura, ale poczytać warto!
Nie będzie to duże zaskoczenie, gdy napiszemy, że „złoty wiek” w historii Lelowa przypada na okres średniowiecza. Wtedy to Lelów cieszył się swoją niekwestionowaną pozycją polityczną i gospodarczą. Dzięki znakomitej monografii dr. Jacka Laberscheka (wydanej w 2018 roku w Drukarnia Kontur) możemy dokładniej poznać dzieje średniowiecznego Lelowa. W kilku kolejnych postach przypomnimy wybrane fragmenty tej publikacji. 📖
Dziś fragment o powiecie lelowskim z pierwszego rozdziału "Przynależność polityczna, administracyjna i kościelna Lelowa we wczesnym okresie jego dziejów (XII-XVI wiek)", strony 24-27. 👇
🔹 "Powiat lelowski wyróżniał się wśród innych powiatów w ziemi krakowskiej znaczną wielkością i nieregularnym kształtem, a także tym, że obejmował obszar niejednolity pod względem geologicznym i hydrograficznym. Część zachodnia powiatu, zajmująca masyw Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, znajdowała się w dorzeczu Warty, natomiast część wschodnia, zajmująca teren tzw. Progu Lelowskiego oraz Niecki Włoszczowskiej i Nidziańskiej, leżała w dorzeczu Pilicy i Nidy. Choć omawiane terytorium nie odznaczało się spoistością ani w sensie geograficznym, ani osadniczym, to jednak okazało się strukturą niezwykle trwałą, funkcjonując z niewielkimi przerwami przez 400 lat. Jeśli się uwzględni przy tym fakt, iż podczas formowania powiatu lelowskiego w końcu XIV stulecia wzorowano się w pewnym stopniu na istniejącym już od stu lat irządzko-lelowskim dekanacie kościelnym, to można wyrazić pogląd, że omawiana struktura terytorialna funkcjonowała co najmniej przez 500 lat. Wprawdzie sam powiat sądowy lelowski funkcjonował przez tak długi okres bez większych zakłóceń, to jednak jego granice, zwłaszcza w okresie, gdy się kształtował, czyli na przełomie XIV i XV wieku, nie były stabilne, na co miały wpływ zmieniające się stosunki własnościowe, zwłaszcza tworzące się lub rozpadające kompleksy majątkowe szlachty w miejscach, gdzie ówczesne powiaty ze sobą sąsiadowały. Procesy te doprowadzały do zmiany granic na styku powiatu lelowskiego z powiatem ksiąskim czy na styku powiatu lelowskiego z powiatem krakowskim. (…)
🔸 W tym kształcie powiat sądowy lelowski z pewnymi drobnymi zmianami przetrwał do 1792 r. Jego całkowity obszar wynosił około 3000 km2, był więc dwukrotnie mniejszy od obszaru województwa częstochowskiego, liczącego 6189 km2, funkcjonującego w latach 1975–1998. Na terenie powiatu pod koniec XV w. znajdowało się 15 miast, ale tylko jedno z nich, liczący około 1500 mieszkańców Lelów, należało do miast większych. Do rzędu średnich ośrodków miejskich zaliczały się te mające od 500 do 1000 mieszkańców, a mianowicie: Krzepice, Kłobuck, Częstochowa, Mstów i Pilica. Pozostałe miasta: Przyrów, Szczekociny, Kossów, Ogrodzieniec, Kromołów, Żarki, Włodowice, Mrzygłód i Olsztynek, były słabo rozwinięte i zamieszkałe przez ludność zajmującą się pospolitym rzemiosłem i rolnictwem. (…)
🔹 Terytorium powiatu lelowskiego było widownią wielu ważnych wydarzeń historycznych, batalii i operacji wojennych oraz miejscem urodzenia i terenem działalności wielu wybitnych postaci historycznych. (…) Można wymienić te zdarzenia, które odbiły się głośnym echem w kraju i znalazły swoje poczesne miejsce w historiografii polskiej, chociażby układ między księciem Władysławem Hermanem a synami Zbigniewem i Bolesławem Krzywoustym w 1099 r. pod Żarnowcem, zwycięską bitwę wojsk polskich i węgierskich z czeskimi pod Białą Lelowską w 1345 r., uroczystą fundację klasztoru Paulinów na Jasnej Górze w 1382 r., sprowadzenie cudownego obrazu Matki Bożej na Jasną Górę w 1384 r., wojnę króla Władysława Jagiełły z księciem opolskim Władysławem w 1391 r., podczas której wojska polskie szturmem zdobyły zamek Olsztyn i Krzepice, napad gromady łotrzyków na klasztor jasnogórski w 1430 r., bohaterską obronę Olsztyna przez Kacpra Karlińskiego w 1587 r. przed armią austriacką, również bohaterską obronę Jasnej Góry przed Szwedami w 1655 r., bitwę wojsk królewskich z rokoszanami Jerzego Lubomirskiego pod Częstochową w 1665 r., obronę Jasnej Góry przed wojskami carskimi w latach 1771–1772 w trakcie konfederacji barskiej, czy bitwę pod Szczekocinami wojsk Tadeusza Kościuszki z armią rosyjsko-pruską w 1794 r.
1/5
