22/02/2023
ÔNG TIỀN HIỀN LÀNG HÒA AN
Ông tên là Trần Trọng Khiêm (1821-1856), người làng Xuân Lũng, huyện Sơn Vi, tỉnh Phú Thọ, lúc nhỏ nổi tiếng thông minh hay chữ, nhưng ông không chọn con đường khoa cử vì anh ruột cũng do khoa cử mà rơi vào cảnh tù đày. Năm hai mươi tuổi lấy vợ và theo nghề buôn gỗ, có điều kiện giao dịch với thương nhân Hoa kiều ở Bạch Hạc (Việt Trì), Phố Hiến (Hưng Yên). Năm 1843, vợ ông bị tên cai tổng thủ tiêu vì y không lấy được bà. Ông giết tên cai tổng để trả thù cho vợ rồi trốn xuống Hưng Yên làm ăn.
Tại đây, ông vào làm thủy thủ cho một tàu buôn nước ngoài có dịp đi Hương Cảng, Hòa Lan, Anh quốc... Cuối cùng khoảng năm 1850, ông đến Hoa Kỳ. Ông bỏ nghề thủy thủ, gia nhập vào đoàn người đi tìm vàng ở miền Viễn Tây - Hoa Kỳ. Chán ngán cuộc sống hỗn độn, trụy lạc, cướp bóc của bọn người tìm vàng, ông trở về California làm nhân viên cho tòa soạn báo Daily Evening (Thời báo buổi chiều). Năm 1854, lại chán cảnh vô chính phủ của thế giới ở California, nhân có chuyến tàu ông quay về Hương Cảng nhập tịch Trung Quốc.
Năm sau, ông về nước và cư trú ở miền Nam. Vào thưở ấy, miền Nam nhứt là đồng bằng sông Cửu Long, dù đã được khai phá, nhưng nhiều nơi vẫn còn hoang vu, ông cùng vài người bạn đứng ra khai hoang góp phần lập nên làng Hòa An thuộc tổng An Tịnh, phủ Tân Thành, tỉnh An Giang giáp ranh với làng Mỹ Trà (thuộc huyện Kiến Phong, phủ Kiến Tường, tỉnh Định Tường).
Năm 1862, trước áp lực quân sự của thực dân Pháp, triều đình Tự Đức nhường ba tỉnh Biên Hòa, Gia Định và Định Tường cho chúng. Năm 1863, ông cùng Thiên hộ Võ Duy Dương xây dựng căn cứ ở Gò Tháp nằm trong Đồng Tháp Mười. Ông là người vẽ kiểu các công sự chiến đấu mô phỏng theo kiểu của các đồn canh của một đại úy (sau được chính phủ Hoa Kỳ phong đại tướng) tên Suter, người Canada, xây dựng ở California gọi là đồn Suter. Ông được Thiên hộ Dương giao chỉ huy một đội nghĩa quân, đánh thắng Pháp nhiều trận ở Mỹ Trà, Cao Lãnh, Cai Lậy...
Tháng 4-1866, Pháp mang đại quân tấn công đại đồn Tháp Mười, ông chiến đấu quyết liệt và tử trận lúc 45 tuổi. Trước khi nhắm mắt, ông khuyên nghĩa quân hãy chiến đấu đến cùng và dặn vợ nuôi con, đừng hợp tác với giặc. Thi hài ông được nghĩa quân chôn cất tại Gò Tháp và có câu truy niệm:
“Hỡi ơi! Lòng trời không tựa, tấm gương tiết liệt vì nước quyên sinh.
Chính khí nêu cao, tinh thần Nùng Nhị còn lưu truyền hậu thế”
Sau khi ông qua đời, nhớ công lao góp phần khai phá lập làng Hòa An, nên dân sở tại tôn ông là Tiền hiền của làng.
Tác phẩm: Truyền Thuyết Thiên Hộ Dương & Đốc Binh Kiều
Tác giả: Lê Văn Kỳ
Nhà xuất bản: Tổng hợp Đồng Tháp, 1993
