06/12/2024
TRẢI NGHIỆM TẾT CỦA NGƯỜI MÔNG HÀ GIANG
Ngày 25, 26 tháng Chạp, người Mông bắt đầu nghỉ ngơi, chuẩn bị đón Tết. Khi đó, họ niêm phong tất cả các công cụ sản xuất lại. Đây được coi là một trong những nét đẹp văn hóa riêng có của đồng bào Mông tỉnh Hà Giang.
Ở Hà Giang dân tộc Mông chiếm đa số, cư trú ở tất cả các huyện, Tp trên địa bàn tỉnh Hà Giang. Trong đó tập trung đông nhất ở huyện Đồng Văn và Mèo Vạc. Phong tục tập quán của người Mông rất đặc sắc, đặc biệt là các lễ, tết tiêu biểu chứa đựng bản sắc văn hóa dân tộc, nhất là phong tục đón Tết của đồng bào dân tộc Mông, là một lễ hội lớn được người Mông coi trọng.
Họ chuẩn bị cho những ngày Tết rất cẩn thận và chu đáo, đặc biệt là ngày 30 Tết (điều này không khác gì người Việt (Kinh) và các tộc khác. Đây không chỉ là dịp được nghỉ ngơi, ăn uống thỏa thích mà còn là dịp cho gia đình gặp gỡ những người đi xa trở về, người sống người chết gặp nhau, con cháu làm lễ cúng kính tổ tiên, chào mừng ngày âm dương giao hòa với mong muốn được mọi sự bình an, tốt đẹp.
Nhìn chung, đối với người Mông, ngày Tết là ngày rất quan trọng, ngày mà họ có thể làm trọn nghĩa vụ với dòng tộc, với thành viên gia đình, với tổ tiên và tất cả các vị thần khác được vọng thờ. Tùy từng gia đình, từng dòng họ mà mỗi nơi chọn ngày chủ để ăn Tết (trước, sau hoặc chính 30 Tết). Mọi người nô nức chuẩn bị giấy xanh, đỏ, giấy bản; gà trống, trứng gà, ngô, rượu, nước, thậm chí mổ lợn, bò, dê… để làm cỗ cúng Tết. Cúng đêm 30 Tết rất long trọng.
Theo quan niệm của đồng bào Mông trước khi nghỉ Tết phải thu cất những công cụ, nông cụ sản xuất tập trung về gần bàn thờ để chuẩn bị cho lễ cúng Tổ tiên và cúng cho các nông cụ, công cụ sản xuất được nghỉ ngơi sau một năm làm việc vất vả. Cối xay ngô tháo ra, quẩy tấu, khèn, cuốc, dao, cối giã bánh dày… dán một tờ giấy bản lên rồi làm lễ với gà, bánh, ngô và rượu. Lời khấn:
"Cầu mong thần linh ban cho gia đình luôn gặp may mắn ấm no hạnh phúc
Cầu cho các thành viên trong gia đình khỏe mạnh không gặp tai ương, ốm đau bệnh tật.
Cầu cho cây cối, mùa màng tươi tốt…"
Với đồng bào Mông, gà trống là con vật thiêng. Bà con coi gà trống như cầu nối giữa thế giới con người với thế giới thần linh, là con vật chỉ đường, dẫn lối khi họ về với thế giới tổ tiên. Coi gà trống là con vật quan trọng không chỉ báo hiệu điều lành, dữ, đối với đồng bào Mông, nó còn là con vật để đoán định tương lai vào dịp Tết.
Đồng bào Mông bắt một con gà trống có bộ lông màu đỏ đẹp, đặt cúng trước bàn thờ, sau đó đem cắt tiết, rồi thả trong nhà. Họ sẽ quan sát xem đầu của con gà quay về hướng nào để đoán định công việc làm ăn trong năm ấy có phát đạt hay không: "Nếu lúc giẫy chết, con gà quay đầu về bức tường là nơi thờ ma nhà, hoặc phía buồng chủ nhà, năm đó gia đình sẽ làm ăn phát đạt.
Nhưng nếu con gà mà quay ra cửa, năm đó, gia đình sẽ gặp khó khăn và hao tốn tiền của. Gặp trường hợp đấy, chủ nhà phải bắt con gà khác cúng lại. Nếu vẫn có biểu hiện như trước vẫn phải cúng thêm lần nữa để hóa giải. Nếu cúng thêm lần nữa mà có kết quả như thế họ phải mời thầy cúng đến để giải.
Khi đồng bào Mông mổ gà cúng thần linh và tổ tiên, lấy lông gà buộc thành nhúm rồi nhúng vào tiết gà, dán lên bàn thờ. Mỗi năm, vào dịp Tết, lông gà trên bàn thờ lại được thay một lần. Họ tin rằng, điều đó sẽ mang may mắn đến với gia đình mình trong năm mới.
Ảnh: Tổng hợp từ báo, tạp chí.