29/05/2023
TỊNH BIÊN - TỪ PHỦ ĐẾN THỊ XÃ (Phần 1)
Tịnh Biên - vùng đồi núi phía Tây Nam tỉnh An Giang - là miền đất cổ, gắn với nền văn hóa Óc Eo của vương quốc Phù Nam. Trải qua biết bao biến động của lịch sử sau gần hai thế kỷ, Tịnh Biên từ chốn hoang hóa ngày nào đã trở thành thị xã vào năm 2023, với tiềm năng là đô thị sôi động vùng biên giới.
Lịch sử hành chính qua các thời kỳ
Năm 1757, vùng đất Tầm Phong Long được chúa Nguyễn Phước Khoát thu về, trong đó có địa bàn tỉnh An Giang ngày nay. Thời điểm này, Thất Sơn vẫn chưa có đơn vị hành chính chính thức. Ðến năm 1820, trong “Gia Ðịnh thành thông chí”, không thấy tên thôn ấp nào ở nơi đây. Tuy vậy, sự có mặt của cư dân ở vùng Thất Sơn được tác phẩm này ghi nhận, họ sinh sống bằng cày cấy, chăn nuôi, khai thác lâm sản… thậm chí xuất hiện chợ. Năm 1836, khi “Ðịa bạ” liệt kê các thôn thuộc tổng Châu Phú, có một số thôn nằm trên địa bàn thị xã Tịnh Biên ngày nay là Nhơn Hòa, Vĩnh Thạnh, An Thạnh, An Nông, Phú Cường, Vĩnh Trung.
Năm 1839, dưới triều vua Minh Mạng, phủ Tịnh Biên thuộc tỉnh Hà Tiên được thành lập, bao gồm hai huyện là Hà Âm (bờ Bắc kinh Vĩnh Tế) và Hà Dương (bờ Nam kinh Vĩnh Tế). Năm 1842, dưới triều vua Thiệu Trị, phủ Tịnh Biên được tách khỏi tỉnh Hà Tiên để nhập vào tỉnh An Giang. Năm 1850, dưới triều vua Tự Ðức, phủ Tịnh Biên bị bãi bỏ, hai huyện Hà Âm và Hà Dương sáp nhập vào phủ Tuy Biên, tỉnh An Giang. Như vậy, địa danh Tịnh Biên xuất hiện từ năm 1839 đến năm 1850, sau đó không được tiếp tục sử dụng. Tuy nhiên trong dân gian, địa danh này được sử dụng với tư cách là một ngôi chợ ở làng An Thạnh (chợ Tịnh Biên ngày nay).
Năm 1867, Pháp chiếm An Giang. Vùng đất tương ứng với địa bàn thị xã Tịnh Biên ngày nay, lúc bấy giờ thuộc hạt Châu Ðốc, bao gồm các làng: Vĩnh Hưng (tổng Châu Phú), Nhơn Hòa, Hưng Thới, Xuân Sơn, Phú Thạnh, An Thạnh, An Nông (tổng Quy Ðức), Xuân Tô, Văn Giáo, Vĩnh Trung, An Cư, Thuyết Nạp, Tú Tề, Trác Quan, Tà Ðảnh (tổng Thành Ý). Năm 1890, hai làng Hưng Thới và Xuân Sơn sáp nhập thành Thới Sơn.
Năm 1900, tỉnh Châu Ðốc được thành lập. Về sau, Pháp lần lượt thành lập các quận trực thuộc, bao gồm Châu Phú, Tân Châu, Tịnh Biên, Tri Tôn. Năm 1925, hai làng An Thạnh và Phú Thạnh sáp nhập thành An Phú, hai làng Nhơn Hòa và Vĩnh Hưng sáp nhập thành Nhơn Hưng, đều thuộc tổng Quy Ðức. Ðến thập niên 1930, quận Tịnh Biên có các làng Nhơn Hưng, Thới Sơn, An Phú, An Nông (tổng Quy Ðức), Lạc Quới, Vĩnh Gia (tổng Thành Tín), Xuân Tô, Văn Giáo, Vĩnh Trung, An Cư, Thuyết Nạp (tổng Thành Ý)(3).
Năm 1956, hai tỉnh Long Xuyên và Châu Ðốc khi đó sáp nhập thành tỉnh An Giang. Quận Tịnh Biên bấy giờ có các xã Nhơn Hưng, Thới Sơn, An Phú (quận lỵ), Xuân Tô, An Nông, Ba Chúc, Lạc Quới, Vĩnh Gia, Vĩnh Ðiều, Tân Khánh Hòa. Năm 2003, huyện Tịnh Biên bao gồm thị trấn Nhà Bàng, thị trấn Chi Lăng, các xã Nhơn Hưng, Thới Sơn, An Phú, Xuân Tô, An Nông, Văn Giáo, Vĩnh Trung, Núi Voi, An Cư, An Hảo, Tân Lợi, Tân Lập. Năm 2023, huyện Tịnh Biên trở thành thị xã, bao gồm 7 phường là Nhơn Hưng, Thới Sơn, Nhà Bàng, An Phú, Tịnh Biên, Chi Lăng, Núi Voi và 7 xã là An Nông, An Cư, An Hảo, Văn Giáo, Vĩnh Trung, Tân Lập, Tân Lợi.