Lanka Adventure Holidays

27/09/2024

27/09/2024

ශ්‍රී ලංකාවේ මල්කොහා විශේෂ

Malkoha (flower-cuckoo) යන ඉංග්‍රීසි පදය ව්‍යුත්පන්න වී ඇත්තේ ශ්‍රී ලංකාවේ වත-රතු මල්කොහා හැඳින්වීමට භාවිතා කල 'මල්කොහා' යන සිංහල පදය ඇසුරිනි. (The group name is derived from the Sinhala word for the red-faced malkoha; mal-koha meaning flower-cuckoo.)

1. ශ්‍රී ලංකා වත-රතු මල්කොහා
EN: Sri Lanka Red faced malkoha
SN: Phaenicophaeus pyrrhocephalus (Pennant, 1769)

වත-රතු මල්කොහා ගැන පැරණිම වාර්තාව හමුවනුයේ බ්‍රිතාන්‍ය කෞතුකාගාර පුස්තකාලයෙනි. එය 1769 දී පරිසර ගවේෂක තෝමස් පෙනන්ට් විසින් තැබූ සටහනකි. ඉන් පසු ජෝන් ලොටෙන් විසින්ද යම් නිදර්ශක සහිතව තොරතුරු සපයා ඇතත්, ඒවා දැන් සොයාගැනීමට නැත. වත-රතු මල් කොහාගේ ඡායාරූපයක් මුල් වරට ලබාගෙන ඇත්තේ පක්ෂි විද්‍යාඥ කර්නල් විලියම් ලෙගේ විසිනි. එය ලබාගෙන තිබුනේ 1870 දී පමණ ත්‍රිකුණාමලයේ දීය. එම කාලයේදී දිවයිනෙන් 70% - 80% ක් පමණ වනාන්තර වලින් වැසී තිබුනි.
අථීතයේ දකුණු ඉන්දියාවේ ඇතැම් ප්‍රදේශවලින් වාර්තා වී ඇති බවට තොරතුරු තිබුනද, පසුකාලීනව එවැනි වාර්තා නොතිබූ බැවින්, වත-රතු මල් කොහා ශ්‍රී ලංකාවට ආවේණික පක්ෂියෙකු ලෙස හඳුනාගන්නා ලදී.
ඉතා අලංකාර පක්ෂියෙකු වීමත් දුර්ලභ වීමත් නිසා වත-රතු මල්කොහා අපේ රටට විශේෂිත පක්ෂියෙකි. පැරණි රුපියල් 50 නෝට්ටුවේත් රු. 5.00 මුද්දර වල සහ රු. 45.00 මුද්දර වලත් මල්කොහාගේ සිතුවම් ඇඳ ඇත්තේ මේ විශේෂිත බව නිසයි.
මේ වන විට මල්කොහාගේ ව්‍යාප්තිය බොහෝ දුරට තෙත් කලාපයේ ගන වනාන්තර වලට සීමා වී පවතී. එයට අමතරව වියලි කලාපයේ වස්ගමුව, ලාහුගල, කුඹුක්කන් ඔය, මැනික් ගඟ, හීන් ගඟ සහ උඩවලවේ වැනි ප්‍රදේශ වලින්ද සීමිත වශයෙන් වාර්තා වී ඇත. 1950 දී පමණ හපුතලේ ප්‍රදේශයෙන් ලබාගත් නිදර්ශකයක් බ්‍රිතාන්‍ය කෞතුකාගාරයේ ඇතත්. මෑත කාලයේ මධ්‍යම කඳුකරයෙන් මෙම පක්ෂියා වාර්තා වී නැත.
වත රතු මල් කොහා අතු රිකිලි, කෝටු සහ කොළ යොදාගෙන කූඩු තනන අතර වියන් ස්ථරයට පහතින් එම කූඩු තනයි. එැවනි කූඩු පිළිබඳ වාර්තා ඇත්තේ ඉතාම අල්ප වශයෙනි. ජනවාරි මාසයේ සාමාන්‍යයෙන් බිත්තර රැකීම සිදුවේ.
දැඩි ලෙස වඳවීමේ අවදානමට ලක්ව ඇති වත රතු මල් කොහා දැක ගැනීමට ලැබීම කෙනෙකුට ලැබෙන ඉතා දුලබ අවස්ථාවකි. මෙම අලංකාර කුරුල්ලාගේ ගහනය අඩුවී ක්‍රමයෙන් වඳවී යාමේ තර්ජනයට ලක්වීමට ප්‍රධාන හේතුව ලෙස සැලකිය හැක්කේ වන විනාශයයි.

2. වත-නිල් මල්කොහා
EN: Blue-faced Malkoha
SN: Phaenicophaeus viridirostris (Jerdon, 1840)

වත-නිල් මල්කොහා යනු වියලි සහ අතරමැදි කලාපයට අයත් පහත රට ප්‍රදේශ වල සිට කඳුකරයේ මධ්‍යම උස් මට්ටම් දක්වා ලඳු කැලෑ, වනාන්තර අද්දර, ද්විතියික වනාන්තර සහ හොඳින් ගහකොළ සහිත ගෙවතු වල එතරම් සුලභ නොවන ලෙස හමුවන දේශිය පක්ෂියෙකි. ඉතාමත් කුලෑටි පක්ෂියෙකු වන අතර අනතුරක් දුටු විගස තුරු සහ පඳුරු වල ඝන කොළ අතු අතර සැඟවේ. ජෝඩු වශයෙන් හැසිරෙන මෙම පක්ෂියා ගස් සහ පඳුරු වල අතු අතර සැගවී ගමන් කරමින් පළගැටියන්, වන්දන් වැනි කෘමීන් ප්‍රධාන වශයෙන් ආහාරයට ගනී. බොහෝවිට වසර පුරාම අභිජනනයේ යෙදෙන අතර, කුඩා ගසක මධ්‍යයෙහි කෝටු කෑලි වලින් තනා වටේට කොළ පැහැති කොළ කිහිපයක් යොදා සදන රවුම් පීරිසියක හැඩැති විවෘත කූඩුවක බිත්තර දෙකක් දමා පැටවුන් බිහි කරයි.

3. පතන් මල්කොහා/ පතන් ඇටිකුකුළා
EN: Sirkeer Malkoha
SN: Taccocua leschenaultii (Lesson, 1830)

සාමාන්‍යයෙන් ඇටිකුකුළා ශරීර හැඩයට සමාන වන අතර ඊට වඩා සිහින්ය. දුඹුරු පැහැති පිල්කළඹක් සහ දිගු පෙඳයක් දරන අතර පෙඳයේ පිටත පිහාටු අගිසි සුදු පැහැතිය. ළය පෙදෙසේ සහ හිසේ කළු කැඩිරි ඇත. රතු හෝ කහ-රතු පැහැයෙන් දිළෙන නැමුණු හොටයක් ඇත. හැසිරීම් අතින් ඇටි-කුකුළාට බෙහෙවින් සමානය. වැසිබර දිනවල උදය කාලයේ අව්ව තපී. මෙහිදී එළිය ලැබෙන ස්ථානයක තටු විහිදා ලැගුම් ගනී. වන ලැහැබ් අතර සැරි සරමින් ආහාර සොයයි. අභිජනන සමය පිළිබඳ තොරතුරු මනාව දැනගන්නට නොමැති අතර කෝටු සහ කොළ භාවිතා කර පොළොවේ සිට 3-4 m උසින් ගසක විවෘත කූඩුවක් සාදයි. 36 x 26 mm පමණ වූ රඵ සුදු බිත්තර 2-3 ක් පමණ දමයි. පතන්බද වනාන්තරය ආශ්‍රිතව වාසය කරයි. දුලබ අභිජනන පක්ෂි විශේෂයකි. පහතරට වියළි කලාපයේ සහ ඌව පළාතේ ව්‍යාප්තව ඇත. මෑත කාලයේ මාදුරු ඔය දක්වා උතුරු මැද දෙසටත්, උඩවලවේ සහ බළංගොඩ දක්වා බටහිර දෙසටත් ව්‍යාප්තියක් ඇති බව දුටු වාර්තා අනුව හෙළිව තිබේ.

සටහන
වත-රතු මල්කොහා: ජනක බොරලැස්ස

Illustrations© by Birds of the World

#පරිසර_සමාගම

16/09/2024

ශ්‍රී ලංකාවේ මුගටියන් විශේෂ

ලොව පුරා ගණයන් 15 ක් යටතේ මුගටි විශේෂ 35 ක් වර්ගීකරණය කොට තිබේ. ඒ අතරින් ශ්‍රී ලංකාවෙ දකින්න ලැබෙන්න Urva ගණයට අයත් විශේෂ 4 ක් පමණකි. විසකුරු සර්පයින් සමඟ සටන් කිරීම නිසා ප්‍රසිද්ධියට පත්ව ඇත. සර්ප දෂ්ටනයෙන් ආරක්ෂා වීමට ඝන ලෝම වැස්ම උපකාරී වේ. මුගටි විශේෂ සියල්ලම පාහේ අනන්‍ය ලක්ෂණ වලින් සමන්විත වේ. සියලුම විශේෂ සර්වභක්ෂකයි. ප්‍රධාන වශයෙන් සර්පයන්, වෙනත් කුඩා උරගයන්, කුඩා ක්ෂීරපායීන්, කුරුල්ලන් හා බිත්තර ආහාරයට ප්‍රියකරන අතර පළතුරුද ආහාරයට ගනී. මොවුන්ට තිබෙන තර්ජන කීපයක් ලෙස වාසස්ථාන විනාශ වීම, වාහන වලට හසුවීම, බල්ලන් විසින් දඩයම් කිරීම, මස් සදහා දඩයම් කිරීම සහ වගාබිම් ආශ්‍රිතව සිටින මීයන් වැනි සතුන්ට මිනිසුන් විසින් වස දීමෙන් එම සතුන්ව ආහාරයට ගැනීමෙන් මරණයට පත්වීම වැනි දෑ දැක්විය හැක. එම නිසා මෙම සතුන් වඳ වී යාමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇත.

1. රත් මුගටියා/ හෝතඹුවා
EN: Ruddy Mongoose
SN: Urva smithii (Gray, 1837)

පහත රට වියලි සහ තෙත් යන කලාප දෙකේම වනාන්තර සහ වනාන්තර ආශ්‍රිත ප්‍රදේශ වල සුලභ මුගටි විශේෂයකි. අඩි 3500 සිට 4000 ට වඩා උස කඳුකරයේ දුර්ලභය. දිවා රාත්‍රී දෙකේම ආහාර සොයමින් සැරිසරන මුත් බහුලව උදෑසන සහ හවස් යාමයේ ක්‍රියාශීලී වේ. රතු වර්ණයෙන් යුතු මුහුණ සහ අග කොටස කළු වර්ණයෙන් යුතු වලිගය අග කොටස ඉහළට නවාගෙන ගමන් කරන නිසා මෙම විශේෂය මෙරට හමුවන අනෙක් මුගටි විශේෂ දෙකක් අතරින් පැහැදිලිව, දුරකදී පවා වෙන් කර හඳුනාගත හැක. පක්ෂීන්, මීයන් වැනි කුඩා ක්ෂීරපායීන් මෙන්ම ගැරඩියන්, තලගොයි පැටවුන් වැනි උරගයන්ද, එසේම ගොලුබෙල්ලන් සහ කම්බිලි පණුවන් වැනි කුඩා අපෘෂ්ඨවංශී සතුන්ද ගොදුරු කරගන්නා මෙම මුගටියා අවස්ථාව ලදහොත් වෙනත් සතුන්ගේ මළකුණු කොටස් පවා අහාරයට ගනී. බොහෝවිට තනිව හැසිරෙන මුත් ගැහැණු සහ පිරිමි ජෝඩු ලෙසින්ද ගොදුරු සොයමින් හැසිරෙන ආකාරය දැකිය හැක. බහුලවම හෞමික හැසිරීමක් දක්වන මුත් ගස් නැගීමේද මනා හැකියාවක් ඇති බව නිරීක්ෂණය කර ඇත.

2. බොර මුගටියා
EN: Indian Brown Mongoose
SN: Urva fusca (Waterhouse, 1838)

මේ විශේෂය ඉන්දියාවේ බටහිර ඝාට්ස් ප්‍රදේශයේ සහ ශ්‍රී ලංකාව පුරාවටම ව්‍යාප්තියක් පවතින නමුත් මොවුන් වියලි කලාපයේ තරමක් දුර්ලභ වේ. දේහ ප්‍රමාණය 33-48 cm පමණ වන අතර වලිගයේ දිග 20-34 cm අතර ප්‍රමාණයක් ගනී. මොවුන්ගේ බර 2.7 kg පමණ වේ. ගෙවතු ආශ්‍රිතව සහ ආහාර අපද්‍රව්‍ය බැහැර කරන ස්ථාන ආශ්‍රිතව මොවුන් පහසුවෙන් දැක ගත හැක.
දුඹුරු හෝ කළු වර්ණයට හුරු මුහුණ, කළු වර්ණයෙන් යුත් පාද, ශරීරයේ තද දුඹුරු වර්ණයෙන් යුත් ලෝම, දිගු පිම්බුණු ලොම් සහිත වලිගය වැනි ලක්ෂණවලින් මෙම විශේෂය පහසුවෙන් හඳුනාගත හැකිය. රාත්‍රී කාලයේ සහ දහවල් කාලයේ ක්‍රියාශීලි වේ. මෙම සතුන් වරකට පැටවුන් 1-3 ත් අතර ප්‍රමාණයක් බිහි කරයි.පැටවුන් දැමීම පොලවේ හාරන ලද ගුලක සිදු කරයි. අනතුරක් යැයි හැගුනොත් හුබස්, ගුල් වැනි ස්ථාන වල සැගව සිටීයි. බොහෝවිට තනිව දක්නට ලැබෙන අතර ජෝඩුව සහ පැටවුන් සමගද දක්නට ලැබේ. මෙම සතුන් ආහාර සර්වභක්ශක වන අතර ගෙම්බන්, කටුස්සන්, සර්පයන්, වැනි කුඩා සතුන් සහ කුරුලු බිත්තර, සත්ව මලකුණු වැනි දෑ ආහාරයට ගනී.

3. අළු මුගටියා
EN: Indian Grey Mongoose
SN: Urva edwardsii (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1818)

ශ්‍රී ලංකාවේ සුලභම මුගටි විශේෂය වේ. ශ්‍රී ලංකාවට අමතරව ඉන්දියාව, නේපාලය, බංග්ලාදේශය, ඇෆ්ගනිස්තානය, පාකිස්තානය, ඉරානය සහ සවුදි අරාබිය වැනි දකුණු ආසියාවේ සහ මැදපෙරදිග ආසියානු රටවල් කීපයක වාසය කරයි. මිනිස් වාසස්ථාන වලට ආසන්න වනාන්තර, ලඳු කැලෑ සහ වගා බිම් තුල දිවි ගෙවයි. නිතරම දක්නට ලැබෙන්නේ යුවලක් ලෙස හෝ තනිවමය. කෘන්තකයින්, සර්පයින්, කුරුලු බිත්තර හෝ පැටවුන්, කටුස්සන් සහ අපෘෂ්ඨවංශික සතුන් පලතුරු, මුල් වර්ග ආහාර ලෙස ගනී. ශරීරය 35 - 45 cm පමණ වන අතර වල්ගය 25 - 35 cm පමණ වේ. ශරීරයේ ලෝම අළු වර්ණයෙන් යුක්ත වේ.
මුහුණ මඳක් රතුපැහැ ස්වභාවයක් ගනී. පාද දුඹුරු වර්ණයෙන් යුක්ත වේ. වල්ගය කෙලවර සුදු පැහැතිය. වල්ගය නිතරම පොළවට සමාන්තරව තබා ගනී. මෙම ලක්ෂණවලින් මේ විශේෂය පහසුවෙන් හඳුනාගත හැකිය. සාමාන්‍යයෙන් පිරිමි සතා ගැහැණු සතුන්ට වඩා ශරීර ප්‍රමාණයෙන් විශාලය. අළු මුගටියා සමහර රටවල සුරතලයට ඇති කරනු ලබයි.

4. මහ මුගටියා
EN: Stripe-necked Mongoose
SN: Urva vitticolla (Bennett, 1835)

ශ්‍රී ලංකාවේ හමුවන විශාලම මුගටි විශේෂය වේ. ඉන්දියාවේ බටහිර ඝාට්ස් ප්‍රදේශයේ සහ ශ්‍රී ලංකාවේ හෝර්ටන් තැන්න වැනි කඳුකර ප්‍රදේශවල බහුලව දැකගත හැක. විශේෂිත වූ වර්ණ රටාවක් මේ විශේෂය සතුයි. දම් වර්ණයට හුරු තද අළු වර්ණයෙන් යුතු මුහුණේ, කැපී පෙනෙන රතු වර්ණයෙන් යුතු නාසය. බෙල්ල දෙපස කළු වර්ණයෙන් යුතු පැහැදිලි ඉරි 2 ක් දැකගත හැක. බෙල්ල සිට වලිගය දක්වා අළු-දුඹුරු, රන්, රතු-දුඹුරු ලෙස අලංකාර වර්ණ රටාවක් තිබේ. මෙම විශේෂයේත් හෝතඹුවාගේ මෙන්ම වලිගය කෙලවර කළු වර්ණයෙන් යුක්ත වනවා සේම වලිග කෙලවර ඉහළට ඔසවා ගමන් කරයි.
එමෙන්ම අනෙක් මුගටි විශේෂවලට වඩා පාද දිගුය. මෙම විශේෂිත ලක්ෂණ වලින් පහසුවෙන් හඳුනාගත හැකිය.

#පරිසර_සමාගම පරිසර සමාගම

12/09/2024

කළු ගෙලැසි රදමාරා
SN: Hypothymis azurea (Boddaert, 1783)
EN: Black-naped Monarch
NCS: LC

Monarchidae කුලයට අයත් වන අතර ශ්‍රී ලංකාවේ දැකගත හැක්කේ අප රටට ආවේණික H. a. ceylonensis (Sharpe, 1879) උප විශේෂය වේ. පහත රට මෙන්ම මුහුදු මට්ටමේ සිට 1700 m ක පමණ උසක් දක්වා කඳුකරයේද වනාන්තර සහ වනාන්තර ආශ්‍රිත හොඳින් ගහ කොළ සහිත ගෙවතු වල සුලභ දේශීය පක්ෂියෙකි. තෙත් කලාපයේ සහ වියළි කලාපයේ ගංගාබද වනාන්තර වල වඩාත් සුලභය. ප්‍රමාණයෙන් 15 cm පමණ වේ. ලිංගික ද්වීරූපීතාව පෙන්වන පක්ෂි විශේෂයකි. පිරිමි සතුන් දීප්තිමත් නිල් පැහය, ගෙලෙහි සහ සිළුවේ කළු වර්ණයෙන් නිසා පහසුවෙන් හඳුනාගත හැක. ගැහැණු සතුන්ගේ පියාපත් ඔලිව් දුඹුරු පැහැති වේ. කළු ගෙලැසි රදමාරා තනිව හෝ ජෝඩු වශයෙන් වනාන්තර වියනේ ගමන් කරමින් අනෙක් මැසිමාරාවන් විශේෂ මෙන්ම පියාසර කරන කෘමීන් ගුවනේදි අල්ලා ගනී. වසරේ මාර්තු සිට මැයි දක්වා කාලයේ පොළොවේ සිට අඩි කිහිපයක් උඩින් හෝ ඇතැම් විට වනාන්තර උඩු වියන දක්වාම ගසක විවිධ උස් මට්ටම් වලින් පිහිටි කුඩා අත්තක වූ දෙබලක කුඩා ගැඹුරු කෝප්පයක හැඩය සහිත කූඩුවක් තනා එහි බිත්තර දෙකක් හෝ තුනක් දමා අභිජනනයේ යෙදේ. 2021 ජාතික රතු දත්ත වාර්තාවට අනුව අඩු අවදානම් විශේෂයක් ලෙස වර්ගීකරණය කර තිබේ.

#පරිසර_සමාගම

08/09/2024

ශ්‍රී ලංකාවේ දේශීය මැසිමාරාවෝ විශේෂ

නිවර්තන කලාපීය පක්ෂින් අතර සිටින මැසිමාරාවන් ඉතා දැකුම්කළු, හුරුබුහුටි මෙන්ම වර්ණවත් පක්ෂින කාණ්ඩයකි. ඔවුන් කුඩා ප්‍රමාණයේ සිට මධ්යම ප්‍රමාණයේ පක්ෂීන් වන අතර දිග සෙන්ටිමීටර 9 සිට 22 දක්වා වේ. එකිනෙකට වෙනස් අලංකාර වර්ණ සංයෝජන දරන මොවුන් මැස්සන් වැනි කුඩා කෘමි සතුන් මත යැපෙන බැවින් මැසිමාරාවන් ලෙස හැඳින්වේ. ඊට අමතරව කුඩා පණුවන් සහ කීට ආකාර මතද යැපේ. බොහෝ විශේෂයන් අඳුරු දුඹුරු පැහැයක් ගනී, නමුත් සමහර විශේෂවල, විශේෂයෙන් පිරිමි සතුන්ගේ පිහාටු වඩාත් දීප්තිමත් විය හැකිය. බොහෝ දෙනෙකුට පියාසර කිරීමේදී කෘමීන් අල්ලා ගැනීමට සුදුසු පුළුල්, පැතලි පියාපත් ඇත, නමුත් බිම් මට්ටමේ ආහාර සොයා ගන්නා විශේෂ කිහිපයක සාමාන්‍යයෙන් සියුම් පියාපත් ඇත. මැසිමාරාවන් බොහෝවිට දක්නට ලැබෙන්නේ තෙත් කලාපීය සහ කඳුකර ප්‍රදේශ වල හොඳින් ආවරණය වූ ප්‍රදේශ වල වේ. ශ්‍රී ලංකාවේ දක්නට ලැබෙන මැසිමාරාවන් විශේෂ 8 ක් මෙහි දැක්වෙන අතර මින් ශ්‍රී ලංකා අනුමැසිමාරා විශේෂය අප රටට ආවේණික වේ. තවද අළුහිස් කහ මැසිමාරා විදු ලොවට විස්තර කරන ලද්දේ ශ්‍රී ලංකාවෙන්ය. මොවුන් අතර සංක්‍රමණික විශේෂ 5ක් ද වේ.

1) ශ්‍රී ලංකා අනුමැසිමාරා
SN: Eumyias sordidus (Walden, 1870)
EN: Sri Lanka Dull-blue Flycatcher

2) ළයරන් නිල්-මැසිමාරා
SN: Cyornis tickelliae Blyth, 1843
EN: Tickell's Blue-flycatcher

3) අළුහිස් කහ මැසිමාරා
SN: Culicicapa ceylonensis (Swainson, 1820)
EN: Grey-headed Canaryflycatcher

4) ආසියානු බොර මැසිමාරා
SN: Muscicapa dauurica Pallas, 1811
EN: Asian Brown Flycatcher

5) ළය බොර මැසිමාරා
SN: Muscicapa muttui (Layard, 1854)
EN: Brown-breasted Flycatcher

6) නිතඹ කහ මැසිමාරා
SN: Ficedula zanthopygia (Hay, 1845)
EN: Yellow-rumped Flycatcher

7) කාශ්මීර රත් මැසිමාරා
SN: Ficedula subrubra (Hartert & Steinbacher, 1934)
EN: Kashmir Flycatcher

8) නීල-ගෙල මැසිමාරා
SN: Cyornis rubeculoides (Vigors, 1831)
EN: Blue-throated Flycatcher

ශ්‍රී ලංකාවේ දැකගත හැකි වූ අයාලේ ආ මැසිමාරවන් විශේෂ

1) තිත් මැසිමාරා
SN: Muscicapa striata (Pallas, 1764)
EN: Spotted Flycatcher

2) නිල් සුදු මැසිමාරා
SN: Cyanoptila cyanomelana (Temminck, 1829)
EN: Blue-and-white Flycatcher

සටහන: තිලකරත්න දමයන්ති මහත්මිය
Images ©by Birds of the World
#පරිසර_සමාගම

04/09/2024

30/08/2024

කැටඹිල්ල
SN: Dovyalis hebecarpa (Gardner) Warb.
EN: Ceylon gooseberry
NCS (2020) : EN
Endemic ආවේණික

කැටඹිල්ල, කට්ටම්බේරිය, බූල් ලොවි සහ පුස්බේරිය යන නම් වලින් හඳුන්වන ශ්‍රී ලංකාවට ආවේණික salicaceae කුලයට අයත් ශාක විශේෂයකි. මධ්‍යම කඳුකරය ආශ්‍රිතව හා තෙත් අතරමැදි කලාපයේ දැකගත හැකිය. අතීතයේ මම ශාකය ශ්‍රී ලංකාවේ සුලභව හමුවුවද 2020 වර්ෂයේ නිකුත් කල ජාතික රතු දත්ත වාර්තාවේ වඳවීයාමේ තර්ජනයට මුහුණපා තිබෙන ශාක විශේෂයක් ලෙස දක්වා තිබේ.

ශ්‍රී ලංකාව තුළ 'වන පළතුරක්' ලෙස පමණක් භාවිතට ගැනුනත් මේ වන විට දකුණු ඉන්දියාව, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ හවායි දූපත්, බ්‍රසීලය, ඊශ්‍රාලය, ෆිජි දූපත්, දකුණු අප්‍රිකාව වැනි රටවලද, ජෑම් වර්ග, ජෙලි වර්ග, චට්නි වර්ග හා පාන වර්ග සෑදීම සඳහා වාණිජ මට්ටමෙන් මෙම පළතුර වගා කෙරෙමින් පවතී. තවද අස්වැන්න නෙලීම පහසු කිරීම කටු රහිත සහ විශාල ඵල සඳහා ප්‍රභේද නිපදවා ඇත. Tropical apricot/ ketcot ලෙස හැඳින්වෙන්නේද 1953 වර්ෂයේ දී ඇමරිකාවේ ෆ්ලොරිඩාහීදි සංවර්ධනය කරන ලද D. hebecarpa සහ D. abyssinica අතර දෙමුහුන් විශේෂයක් වන අතර එය මේ වන විට පළතුරක් ලෙස ද වගා කෙරේ.

මීටර් 6ක් පමණ උසට වැඩෙන අතර පඳුරු ආකාරයේ කුඩා ගසකි.
කඳේ පත්‍ර අක්ෂවල 3-6 cm ක් පමණ දිග තියුණු කටු සහිත වේ. පත්‍ර සරල ලන්සාකාර, දිගින් 5-10 cm සහ පළලින් 1-3 cm පමණ පත්‍ර ඇත. පිරිමි සහ ගැහැණු මල් වෙන් වෙන් වශයෙන් ඇත. ඵලය 2-33 cm ක පමණ විශ්කම්භයකින් යුක්ත සිනිඳු, ගෝලාකාර සහ බූව සහිත වේ. බූව සහිත පැතලි හැඩැති ඇට දහයක් පමණ කැටඹිල්ල ගෙඩියක් තුළ තිබේ. කොළ පැහැති මෙම ගෙඩි ඉදෙන විට දම් හා ලෝකඩ පැහැයෙන් දිස් වේ. මදය රතු පැහැයෙන් යුක්තයි. ඵල තරමක් ආම්ලික වේ, එබැවින් එය සාමාන්‍යයෙන් නැවුම් ලෙස අනුභව නොකෙරේ. පොත්ත ඉතා පහසුවෙන් ඉවත් කල හැකියි. පොත්ත ඉවත් කිරීම නිසා එහි ආම්ලිකතාවය අඩු වන අතර වඩාත් රසවත් වේ.

Dovyalis hebecarpa පලතුරු වල ජෛව රසායනික ලක්ෂණ: ඉහළ ප්‍රතිඔක්සිකාරක ධාරිතාවක් සහිත Anthocyanins ප්‍රභවයකි: doi: 10.1111/1750-3841.12978.

ජායාරූප අන්තර්ජාලයෙන්

#පරිසර_සමාගම

29/08/2024

With Dinesh Asiri Pathum – I just got recognized as one of their top fans! 🎉

29/08/2024

ගිරා පවුලට එක්වූ නව සමාජිකයා

පොදුවේ 'lovebirds' ලෙස හඳුන්වන Agapornis (Aves, Psittaculidae) ගණයට අයත් වසර මිලියන 2.5 කට පෙර විසූ වඳවී ගිය නව ගිරවුන් විශේෂයක් සොයාගැනීමට පර්‍යේෂණ කණ්ඩායමක් සමත්ව තිබේ. මෙම විශේෂය මානව වර්ගයාගේ තොටිල්ල ලෙස හඳුන්වන දකුණු අප්‍රිකාවේ ක්‍රොම්ඩ්‍රායි, කූපර්ගේ ගුහාව සහ ස්වර්ට්ක්‍රාන්ස් යන හුණුගල් ගුහා තුළින් විස්තර කර ඇත. මෙම නව විශේෂය, සියලුම ප්‍රධාන පියාපත් අස්ථි, පක්ෂීන්ගේ පාදයේ පහළ දිගු අස්ථිය (tarsometatarsus), ඛණ්ඩනය වූ අධෝහනුව (fragmentary mandible) සහ කාකතුණ්ඩිකා ප්‍රදේශය (coracoid) අස්ථි කොටස් ආශ්‍රයෙන් විස්තර කර තිබේ. අස්ථිවල ප්‍රමාණයෙන්, කුඩා Agapornis විශේෂයක ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරන අතර, පාදයේ පහළ අස්ථිය (tarsometatarsus) දිගු වීම නිසා සමානුපාතිකව, දැනට විස්තර කර ඇති Agapornis විශේෂ අතුරින් දිගින් වැඩිම විශේෂය ලෙස සැලකිය හැක. ප්ලයෝසීන සහ ප්ලයිස්ටෝසීන අවධි (Plio-Pleistocene) සංක්‍රාන්තියේ සහ මුල් ප්ලයිස්ටොසීන යුගයේදී පැවති උස් සහ ඝන තෘණ භූමි ලක්ෂණ නිසා මෙම පාද දිගු වීම වඳ වී ගිය විශේෂ වල පෝෂණය ලබා ගැනීමේ අනුවර්තනයක් ලෙස සැලකිය හැකිය.

Abstract: A new parrot species of the genus Agapornis (Aves, Psittaculidae), namely Agapornis longipes nov. sp., is described from the Plio-Pleistocene of Kromdraai, Cooper’s Cave, and Swartkrans in the Cradle of Humankind, South Africa. The new species is represented by all major wing bones (humerus, ulna, and carpometacarpus) and by the tarsometatarsus, together with a fragmentary mandible and coracoid. The size of the bones indicates a small species of Agapornis with an elongated tarsometatarsus, proportionately the longest of all known species of Agapornis. This lengthening of the legs might be related to feeding adaptation of the extinct species, as the longer legs may have favored this ground feeder in the high and dense grassland characteristic of the Cradle of Humankind during the Plio-Pleistocene transition and the Early Pleistocene.

Agapornis longipes nov. sp.

Derivation of the name: The new species shows the longest tarsometatarsus of all extant and extinct species of Agapornis in proportion to the humerus, as shown by the ratio of humerus to tarsometatarsus lengths.


Artwork ©by Martina Cadin
✒ Research team: Marco Pavia, José Braga, Massimo Delfino, Lazarus Kgasi, Albrecht Manegold, Christine Steininger, Bernhard Zipfel, Aurore Val
🔗 DOI: doi.org/10.1016/j.geobios.2024.05.006
📰 Online Published: 9 August 2024

#පරිසර_සමාගම

26/08/2024

ගල් සියඹලා
SN: Dialium ovoideum Thwaites
EN: Velwet Tamarind
NCS (2020) : VU
Endemic ආවේණික

ශ්‍රී ලංකාවේ වියළි කලාප වල හා අතරමැදි කලාපවල දැකිය හැකි 20 m පමණ උසට වැඩෙන ගල්සියඹලා (Dialium ovoideum) අප රටට ආවේණික, වන පළතුරකි. fabeceac හෙවත් රනිල කුලයට අයත් වේ. ගල් කැට (Pebble) ස්වරූපයකින් තද බවකින් යුක්ත වීම සහ සියඹලා වලට තරමක් සමාන බැවින් ගල් සි‍යඹලා (Pronounced: Gal Siyambala; Meaning: Pebble-like/Hard Tamarind) ලෙස නම ලැබී ඇත. ඇඹුල් රස මිශ්‍ර පැණි රසකින් යුක්තය. සි‍යඹලා වලට සාපේක්ෂව පැණි රසින් වැඩි අතර මදය වියළි බවින් වැඩි පිටි/කුඩු ස්වරූපයක් ගනී. පිට බූව විල්ලුද (Velvet) ස්වරූපයක් ගන්නා සියඹලා (Tamarind) වැනි බැවින් Velvet Tamarind ලෙස ඉංග්‍රීසි බසින් හැඳින්වේ
අසම පක්ෂවත් සංයුක්ත පත්‍රවල පත්‍ර තලය දිලිසෙන ස්වභාවයක් ගන්නා අතර පත්‍රිකා ලංසාකාරය. සුදු පැහැති කුඩා මල් පොකුරු වශයෙන් අතු අග පිපෙයි. අප්‍රේල්, මැයි සහ ජූනි කාල වලදී පුෂ්ප හට ගන්නා අතර ඵල හට ගැනීම හා ඉදීම ජූලි, අගෝස්තු සහ සැප්තැම්බර් මාස වලදී සිදු වේ. ඔවලාකාර හැඩයක් ගන්නා ඵල දිගින් 1.5 - 2 cm හා පළලින් 1.5 cm පමණ ප්‍රමාණයකින් යුක්ත වේ. මෙහි පොත්ත විල්ලුද ගතියකින් යුක්තය. හොඳින් ඉදුණු පසු පොත්ත කළු පැහැයට හැරෙන අතර ළපටි කාලයේ මෙහි පොත්ත කොළ පාටය.
ගල් සියඹලා විටමින් A සහ C, රයිබොෆ්ලේවින්, නයසින්, මැග්නීසියම්, කැල්සියම්, පොස්පරස්, පොටෑසියම්, යකඩ, සෝඩියම් යන පෝෂක කොටස් වලින් පොහොසත්ය. ඉතා ඖෂධීය ගුණයක් ඇති ගල්සියඹලා පත්‍ර, ඵල සහ පොතු මිනිසුන් ගේ බොහෝ රෝගා බාධ සඳහා ප්‍රතිකර්ම ලෙස දේශීය වෙදකමේ භාවිතයට ගනී. මෙම ශාකයේ දැවමය වටිනාක්මක්ද පවතී. මෙහි ඵල නෙළා ගත යුත්තේ පොකුරු වශයෙන් කුඩා අතු කැපීමෙන් වුවද මිනිසුන් විසින් විශාල වශයෙන් අතු කැපීම මෙම ශාකයේ පැවැත්මට තර්ජනයකි. 2020 රතු දත්ත ලැයිස්තුවට අනුව අවදානමට ලක්විය හැකි විශේෂයක් ලෙස දක්වා ඇත.

ජායාරූප අන්තර්ජාලයෙන්

#පරිසර_සමාගම

18/08/2024

15/08/2024

Family name: DROSERACEAE

English name: Sundew, Tropical Sundew ,Burmann's Sundew

Sinhala name: Vatassa (වටැස්ස)

Description: An annual herb, spans only about 2 cm diameter, one of the fastest trapping sundews as well, and its leaves can curl around an insect in only a few seconds. Leaf wedge-shaped, 8-10 mm long, 5-6 mm wide. Inflorescence racemose, 6-15 cm tall, flowers produced in groups of 3-10, each group bears 1-3 flowers.
Native Distribution

Status: Native

15/08/2024

ශ්‍රී ලංකාවේ අං කටුස්සෝ
Horned lizards of sri lanka

කටුස්සන් කියන්නේ අපේ රටේ සියළු දෙනාම කුඩා කාලයේ ඉදන්ම නිතරම දකින හුගක් හුරුපුරුදු සතෙක්. ගමේ නගරයේ හැමතැනම වෙනසක් නැතුව කටුස්සන් දකින්න පුළුවන් නිසා කාටවත් කටුස්සො කියන්නෙ අරුම පුදුම සතුන් නෙවෙයි. ඒත් මේ නිතරම දකින කටුස්සන් විශේෂත්, අපේ රටට ආවේණික, දුර්ලභ කටුස්සන් විශේෂත් ඇතුළුව කටුස්සන් විශේෂ 22ක් පමණ රටේ විවිධ දේශගුණික කලාපවල, සුවිශේෂී පරිසර පද්ධති ආශ්‍රිතව ව්‍යාප්ත වෙලා ඉන්නව. අං කටුස්සන් (Horned lizard) කියන්නෙ මේ කටුසු විශේෂ සියල්ල අතරින් ඉතාමත්ම වැදගත් කොට්ඨාශයක්. මේ වැදගත්කම වැඩිකරන ප්‍රධානම සාධකය තමයි මේ අං කටුස්සන් අයත් Ceratophora කියන ගණය මුළු ලෝකයෙන්ම ශ්‍රී ලංකාවට ආවේණික වීම. සරලවම කිව්වොත් මේ ගණයේ හම්බවෙන අං කටුස්සන් වර්ග මුළු ලෝකයෙන්ම හම්බවෙන්නෙ ශ්‍රී ලංකාවේ විතරයි. මොවුන්ව අං කටුස්සන් කියල හදුන්වන්න හේතුව හොම්බ කෙළවර තියෙන Rostral appendage කියල හදුන්වන කොරළවලින් සමන්විත කොටසක් අනක් ආකාරයට ඉදිරියට නෙරා ඇවිත් තිබීම. අනක් සහිත කියන තේරුම ඇතුව තමයි මේ ගණය Ceratophora කියල නම් කරල තියෙන්නේ. මුලින්ම මේ ගණය යටතේ 1834දී විදුලොවට හදුන්වාදෙන්නෙ Ceratophora stoddartii (රයිනෝ අං කටුස්සා) විශේෂය. අවසන් වරට හදුන්වාදෙන්නේ 2020 වසරේදී Ceratophora ukuwelai (උකුවෙලගේ රළු අං කටුස්සා) විශේෂය. මොවුන්ට මේ ආකාරයට අඟක්‌ පිහිටල තියෙන්නෙ ඇයි කියල නිශ්චිතවම පැහැදිලි කරන්න බැරිවුනත් ප්‍රජනන කාර්යයේදී ගැහැණු සතුන් ආකර්ශණය කරගැනීමේ උපක්‍රමයක් විදියට අඟක්‌ පිහිටල තියෙනව කියල අනුමාන කරනව. ඒ වගෙම මේ අඟ හොදින්ම පිහිටන්නෙ පිරිමි සතුන්ගේ. ගැහැණු සතුන්ගේ බොහෝවිට ඉතා කුඩා අඟක්‌ පිහිටලා තිබ්බත් සමහර විශේෂවල ගැහැණු සතුන්ගේ කුඩාවටවත් අඟක්‌ දැකගත නොහැකියි. මේ ගණය යටතේ වර්තමානය වෙද්දි අං කටුස්සන් විශේෂ 06ක් අපේ රටේ හමුවෙනව. මේ විශේෂ 06ම හමුවෙන්නෙ ලංකාවේ තෙත් කලාපයේ එකිනෙකට වෙනස් සුවිශේෂී පරිසර කලාපයන් වන මධ්‍යම කදුකරය, නකල්ස් කදුවැටිය, රක්වාන කදුවැටිය හා පහතරට වැසි වනාන්තර කේන්ද්‍ර කරගෙන. කිසිම අං කටුස්සන් විශේෂයක් වියළි කලාපය තුළ ස්වාභාවිකව හමුවෙන්නෙ නෑ වගේම මේ කටුස්සන් විශේෂ 6ම ගෙවතු හෝ මිනිස් වාසස්ථාන ආශ්‍රිතව හමුනොවන තරම්. හොදින් සෙවණ සහිත වනාන්තරවල කොළ රොඩු අතරත්, වලාකුළු වනාන්තරවල පාසි බැදුණු ශාක කදන් හා අතුපතරත් මේ විශේෂ අපිට නිරීක්ෂණය කරන්න පුළුවන්. Ceratophora ගණයේ සියළු කටුස්සන්ගේ පොදු ලක්ෂණ කීපයක් පහතින් දක්වලා තියෙනව.

*සියළු විශේෂ ශ්‍රී ලංකාවට ආවේණික වේ.
*අඟ කැපී පෙනෙන ලෙස පිහිටන්නේ පිරිමි සතුන්ගේ වේ.
*පිරිමි සතුන් සෑමවිටම කැපී පෙනෙන වර්ණ දරන අතර ගැහැණු සතුන් අදුරු වර්ණයන් දරයි.
*සියළුම විශේෂ සාමන්‍ය කටුස්සන්ගේ ආකාරයට පොළවේ වළවල් හාරා බිත්තර දැමීම සිදුකරයි.
*දළඹුවන්, කුඩා කෘමි සතුන්, ගැඩවිල් පණුවන් ආදීය ප්‍රධාන වශයෙන් ආහාරයට ගන්නා අතර ඇතැම්විට කුඩා උරගයින්ද ආහාරයට ගන්නා අවස්ථා ඇත.
*සියළු විශේෂ දිවා කාලයේ ක්‍රියාකාරී අතර රාත්‍රී කාලයේ නිදා සිටිනු නිරීක්ෂණය කළ හැකිය.

ශ්‍රී ලංකාවේ හමුවන සියළුම අං කටුස්සන් විශේෂ පිළිබදව වෙන වෙනම පැහැදිලි කිරීමක් පහතින් දැක්වේ.

1. රයිනෝ අං කටුස්සා/කගමුව අං කටුස්සා
EN: Rhino horned lizard
SN: Ceratophora stoddartii

ශ්‍රී ලංකාවේ අං කටුස්සන් අතරින් මුල් වරට විදුලොවට හදුන්වා දී ඇත්තේ මෙම විශේෂයයි. ඒ 1834 වසරේදී Gray විසිනි. Ceratophora stoddartii යන විද්‍යාත්මක නාමය ලැබීමට හේතුව බ්‍රිතාන්‍ය ජාතික හමුදා නිලධාරියෙකු වන Charles stodart හට ගරු කිරීම සදහාය. රයිනෝ අං කටුස්සා ලෙස හැදින්වීම සදහා හේතු වී ඇත්තෙ මොවුන්ගේ අඟ රයිනෝසිරස් (Rhinoceros) සත්වයෙක්ගේ අඟක ආකාරයට ඉතා උල් වී පිහිටීමයි. එසේම සිංහල භාශාව තුල කගවේනා (Unicorn) ලෙස හදුන්වන මිත්‍යා සත්වයාගේද මෙවැනි උල් අනක් පිහිටා ඇති නිසා කගවේන අං කටුස්සා/කගමුව අං කටුස්සා යන නම්ද මේ කටුස්සා හැදින්වීම සදහා භාවිතා වේ. පිරිමි සතාගේ මේ අඟ ඉතා පැහැදිලිව දැක ගත හැකි අතර ගැහැණු සතුන්ගේ අඟ තරමක් කුඩාවට නිරීක්ෂණය කිරීමට හැකිය. මෙම විශේෂයේ ව්‍යාප්ති කලාපය ලෙස හදුනාගත හැක්කේ මධ්‍යම කදුකරයේ මීටර් 1000ට වඩා ඉහළ උන්නතාංශයක් සහිත වලාකුළු වනාන්තරයි. හෝර්ටන්තැන්න හා ශ්‍රී පාදය ඉතා පහසුවෙන් මොවුන් දැකබලා ගැනීමට හැකි ස්ථාන වන අතර ඊට අමතරව නමුණුකුල, කිකිළියාමාන, පිදුරුතලාගල,
ග්‍රෙල්වේස්ලෑන්ඩ්, හක්ගල, ආගරපතන, නුවරඑළිය, ලූල්කදුර ආදී මධ්‍යම කදුකරයේ බොහෝ ස්ථානවල මොවුන් නිරීක්ෂණය කළ හැකිය.දිවා කාලයේ ගස් කදන් මත හා අතු අතර පොළවේ සිට 2m දක්වා උස් මට්ටමේ සැරිසරන මොවුන් රාත්‍රී කාලයේදී ගස්වල අතු හා කොළ මත නිදා සිටිනු දැකිය හැක. ඇතැම්විට ආහාර ගැනීම සදහා හෝ වෙනත් කටයුතු සදහා පොළව මතුපිට, ගල් මතද හැසිරෙන ආකාරය නිරීක්ෂණය කළ හැකිය. කොළ, කළු, දුඹුරු, සුදු මිශ්‍රිත ඔවුන් ජීවත්වන පාසි සහිත ගස් කදන්වලටම සමාන ආකාරයේ වර්ණ රටා කිහිපයක්ම දරයි. වර්ගයා බෝ කිරීමේදි වරකට බිත්තර 4 - 5 අතර සංඛ්‍යාවක් බිහිකරන අතර රතු දත්ත වාර්තාවේ EN කාණ්ඩය යටතේ වර්තමානයේ වර්ගීකරණය කරනු ලැබේ.

2. පෙති අං කටුස්සා / දුම්බර අං කටුස්සා
EN: Leaf nosed lizard
SN: Ceratophora tennentii

1861 වර්ෂයේ Gunther විසින් Sir james emerson tennet මහතාව සිහිවීම පිණිස Ceratophora tennentii යනුවෙන් මෙම විශේෂය විදුලොවට විස්තර කර ඇත. අනෙකුත් අං කටුස්සන් විශේෂවලට සාපේක්ෂව තරමක් වෙනස් ශාක පත්‍රයක් ආකාරයට පැතලි වූ,කෙළවර තුඩක් සහිත අඟක්‌ දැරීම නිසා පත්‍ර අං කටුස්සා/පෙති අං කටුස්සා ලෙස සිංහලෙනුත් Leaf nosed lizard ලෙස ඉංග්‍රීසි බසිනුත් හදුන්වනු ලැබේ. රයිනෝ අං කටුස්සන් ලෙසම දිවා කාලයේ ශාක කදන් හා අතු අතර ජීවත්වන මොවුන් රාත්‍රී කාලයේ ශාක පත්‍ර හා අතු අතර නිදා සිටිනු දැකිය හැක. මොවුන්ගේ ව්‍යාප්ති කලාපය ලෝක උරුම නකල්ස්/ දුම්බර කදු පංතියේ මීටර් 1000න් ඉහළ උන්නතාංශවල වලාකුළු වනාන්තරවලට පමණක් සීමා වේ. දුම්බර කදුවැටියේ පමණක් හමුවන නිසා දුම්බර අං කටුස්සා ලෙසද මෙම විශේෂය හදුන්වයි. මොවුන්ව ඉතා පහසුවෙන් නිරීක්ෂණය කළ හැකි ස්ථානයක් ලෙස Riverston කදු මුදුන හදුනා ගත හැකි අතර ඊට අමතරව කොටගග, තුන්හිස්ගල, බඹරැල්ල, ගොම්බානිය,
ඩීන්ස්ටන් ආදී නකල්ස් කදුවැටියේ ඉහළ උන්නතාංශ සහිත මුදුන් සියල්ලගේම පාහේ ව්‍යාප්ත වී සිටී. නකල්ස් කදුවැටියේ ව්‍යාප්තව පවතින එනසාල් වගාවන් තුළද මොවුන්ගේ ගහණයන් ඉතා හොදින් දැකගැනීමට හැකිය. මොවුන්ගේද ගැහැණු සතාගේ අඟ ඉතා කුඩා වන අතර තරමක් අදුරු වර්ණ රටා දරයි. පිරිමි සතුන් කොළ, නිල්, දුඹුරු වැනි විවිධ වර්ණ සහිත දීප්තිමත් වර්ණ රටාවන් දරයි. වරකට බිත්තර 4 - 5 අතර ප්‍රමාණයක් බිහිකරන මෙම විශේෂය රතු දත්ත වාර්තාවේ EN කාණ්ඩය යටතේ වර්ගීකරණය කරනු ලබයි.

3. රළු අං කටුස්සා
EN: Rough horned lizard
SN: Ceratophora aspera

1864 වසරේ Gunther විසින් මෙම විශේෂය විදු ලොවට හදුන්වා දී ඇත. Stodartii, Tennentii හා Erdeleni විශේෂ 3ම සාමන්‍යෙන් ශාක කදන් හා අතුපතර රුක්වාසීව හමු වූවත් මෙම විශේෂය ඊට හාත්පසින්ම වෙනස් වියළි කොළ රොඩු හා ශාක පත්‍ර (leaf letter) අතර ජීවත්වන 8 - 10Cm තරම් ඉතා කුඩා අං කටුස්සන් විශේෂයකි. මොවුන්ගේ අගෙහි ඇති ගැටිති සහිත රළු ගතිය නිසා රළු අං කටුස්සා ලෙස හදුන්වනු ලැබේ. අං කටුස්සන් විශේෂ අතරින් වැඩිම භූගෝලීය කලාපයක ව්‍යාප්ත වී ඇත්තේද මෙම විශේෂයයි.මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 200 - 700 අතර උන්නතාංශවල පිහිටි පහතරට වැසි වනාන්තර වන කන්නෙලිය, කොට්ටව, රූණකන්ද, දෙනියාය,
කිතුල්ගල, කුරුවිට, දෙල්ලව, සිංහරාජය ආදී ප්‍රදේශවල නිරීක්ෂණය කළ හැකිය. මොවුන්ගේ පිරිමි සතුන් කැපී පෙනෙන ආකාරයට වර්ධනය වූ අඟක්‌ දරන අතර ගැහැණු සතුන්ගේ එවැනි අඟක්‌ දක්නට නොමැත. මොවුන් ජීවත්වන පරිසරයටම අනුකූල ලෙස දුඹුරු හා කළු පැහැයෙන් යුත් වර්ණ දරමින් වේශාන්තරණය වී සිටීමත්, ප්‍රමාණයෙන් ඉතා කුඩා වීමත් නිසා මෙම විශේෂය ස්වාභාවික පරිසරය තුළ නිරීක්ෂණය තරමක් අපහසු වේ. එමෙන්ම රාත්‍රී කාලයේදී මොවුන් කුඩා පදුරු හා ශාකවල පත්‍ර මතට වී නිදාගන්නා ආකාරය දැකගත හැකි අතර ඇතැම්විට දිවා කාලයේද ශාක කදන් මත හැසිරෙනු දැකගත හැකිවේ. වරකට බිත්තර 2ක් පමණක් බිහිකරන මොවුන්ගේ ගහණය අතීතයේ හොදින් පැවති ස්ථානවල මේ වනවිට කැපී පෙනෙන ලෙස අඩු වී ඇති අයුරුද නිරීක්ෂණය කළ හැක. වර්තමාන රතු දත්ත වාර්තාවේ EN කාණ්ඩය යටතේ වර්ගීකරණය කර ඇත.

4. අර්ඩෙලන්ගේ අං කටුස්සා
EN: Erdeleni's horned lizard
SN: Ceratophora erdeleni

ජර්මානු ජාතික සත්වවේදී Walter erdelen මහතා සිහිවීම පිණිස අර්ඩෙලන්ගේ අං කටුස්සා ලෙස නම්කර ඇති මෙම විශේෂය කැළුම් මනමේන්ද්‍ර - ආරච්චි හා රොහාන් පෙතියාගොඩ මහතුන් විසින් 1998 වසරේ සිංහරාජයේ Morningside වනාන්තරය තුලින් විදුලොවට හදුන්වා දී ඇත. පරිණාමිකව රයිනෝ අං කටුස්සාට ඉතා සමීප මෙම විශේෂය ශාක කදන් හා අතුපතර මත බහුලව නිරීක්ෂණය කළ හැකි අතර ඇතැම්විට පොළව මත, ගල් මත ද දැකිය හැකිය. Stoddartii විශේෂයට ශාරීරිකව ඉතා සමාන වූවත් මොවුන්ගේ අඟ ඉතා කුඩා ප්‍රමාණයේ අඟකි. පිරිමි සතුන්ගේ හොම්බ අග පිහිටි කුඩා ගැටිත්තක් ආකාරයට පමණක් මෙය දිස්වන අතර ගැහැණු සතුන්ගේ එලෙසද දක්නට නොමැති වේ. සිංහරාජයේ රක්වාන කදුවැටියේ මීටර් 1000න් ඉහළ උන්නතාංශවල ගොන්ගල, සූරියකන්ද, කුරුළුගල, බෝටියතැන්න, හදපාන් ඇල්ල, මෝනින්සයිඩ් වැනි සිමීත කලාපයක පමණක් මෙම විශේෂය ව්‍යාප්ත වී සිටි. කොළ, කළු, දුඹුරු වැනි වර්ණ රටා දරන මොවුන් වරකට බිත්තර 2 - 3 අතර සංඛ්‍යාවක් බිහිකරනු ලබයි. වර්තමානය වන විට වාසස්ථාන අහිමිවීම නිසා දැඩිලෙස වද වී යාමේ තර්ජනයට ලක් වී ඇති මෙම විශේෂය රතු දත්ත වාර්තාවේ CR කාණ්ඩය යටතේ වර්ගීකරණය කර ඇත.

5. කරූගේ අං කටුස්සා
EN: Karunaratnei horned lizard
SN: Ceratophora karu

ශ්‍රී ලංකාවේ හමුවන කුඩාම හා සුවිශේෂීම අං කටුසු විශේෂය වන්නේ මේ කරූගේ අං කටුස්සාය. සත්ව විද්‍යාඥ P. B. කරුණාරත්න මහතා සිහිවීම පිණිස මේ නමින් නම්කර ඇති මෙම විශේෂය 1998 වසරේ කැළුම් මනමේන්ද්‍ර-ආරච්චි හා රොහාන් පෙතියාගොඩ මහතුන් විසින් සිංහරාජයේ Morningside වනාන්තරය ආශ්‍රයෙන් විදුලොවට හදුන්වා දෙන ලදී. උපරිමව වැඩුණු සතෙකු 8 cm තරම් ඉතා කුඩා ශරීරයක් දරන මොවුන් සම්පූර්ණයෙන්ම වියළි කොළරොඩු අතර තම ජීවිතය ගත කරන අතර කිසිම විටක ශාක කදන් මත හෝ අතුපතර මොවුන්ව නිරීක්ෂණය වී නොමැත. අනෙක් අං කටුස්සන් විශේෂ හා සැලකීමේදී මොවුන්ගේ කැපී පෙනෙන අඟක්‌ නිරීක්ෂණය කළ නොහැක. එසේම පිරිමි සතුන්ගේ හිස වටා කිරීටයක ආකාරයට සැකසුණු අලංකාර නෙරීම් වලයක් දැකගත හැකි අතර ගැහැණු සතුන්ගේ එලෙස නෙරීම් හෝ අගක් නිරීක්ෂණය නොවේ. ශ්‍රී ලංකාවේ අං කටුස්සන් විශේෂ අතරින් දැක ගැනීමට අපහසුම හා අවමම ගහණයක් සහිත විශේෂය ලෙස සැලකෙන මොවුන් වාසස්ථාන විනාශය හා ගෝලීය උණුසුම වැඩිවීම යන කරුණු නිසා දැඩි ලෙස වද වී යාමේ තර්ජනයට ලක් වී ඇත. අතීතයේ රක්වාන කදුවැටියේ මීටර් 1000න් ඉහළ උන්නතාංශ සහිත ස්ථාන කිහිපයකම මොවුන් ව්‍යාප්ත වී සිටියත් වර්තමානය වනවිට එය ගොන්ගල, සූරියකන්ද ආශ්‍රිත කදු මුදුන්වල ස්ථාන කිහිපයකට පමණක් සීමා වී ඇති ආකාරයක් නිරීක්ෂණය වේ. ඉතා හොදින් කොළරොඩු අතර වේශාන්තරණය වීමට පහසු දුඹුරු හෝ කළු පැහැයට හුරු වර්ණ රටාවක් දරන මොවුන් වරකට බිත්තර 2 ක් පමණ බිහිකරයි. වර්තමානය වනවිට රතු දත්ත වාර්තාවේ CR කාණ්ඩය යටතේ වර්ගීකරණය කර ඇත. ඉක්මන් සංරක්ෂණ ක්‍රියාවලියක් තුලින් සංරක්ෂණය නොකළහොත් නුදුරු අනාගතයේදීම මේ විශේෂය වද වී යාමේ දැඩි අවදානමක් ඇත.

6. උකුවෙලගේ රළු අං කටුස්සා
EN: Ukuwela's rough horn lizard
SN: Ceratophora ukuwelai

ශ්‍රී ලංකාවෙන් අවසන් වරට විදු ලොවට විස්තර කරනු ලැබූ අං කටුසු විශේෂය වන්නේ උකුවෙලගේ රළු අං කටුස්සාය. රජරට විශ්ව විද්‍යාලයේ උරග හා උභයජීවි පරිණාමික විද්‍යාඥ කණිෂ්ක උකුවෙල මහතාට ගරු කිරීමක් වශයෙන් එතුමාගේ නමින් නම්කල මෙම අං කටුසු විශේෂය සමීර සුරන්ජන් කරුණාරත්න මහතා ප්‍රමුඛ පරීක්ෂකයන් කණ්ඩායම විසින් 2020 වසරේ හදුන්වා දෙන ලදී. දත්ත වාර්තා අනුව මෙම විශේෂය දැනට හමුවන්නේ කෑගල්ල දිස්ත්‍රික්කයේ සල්ගල වනාන්තරය ආශ්‍රිත සිමීත කොටසකය. මින් පෙර මෙම ගහණයද රළු අං කටුස්සා (Ceratophora aspera) විශේෂයම ලෙස සැලකූවත් පසුව පහතරට වැසි වනාන්තරවල ගහණය සහ මෙම ගහණය ජානමය වශයෙන් (ND2) 9.6% වෙනස් වීමත්, ඔවුන්ගේ කොරළ හා ශරීර හැඩයේ ඇති වෙනස්කම්ද සලකා නව විශේෂයක් ලෙස නම්කරන ලදී. මොවුන්ගේ හැසිරීම් රටාව හා ප්‍රජනනය ආදීයත් ශාරීරික ලක්ෂණත් රළු අං කටුස්සා විශේෂයටම සමාන වේ. රතු දත්ත වාර්තාවේ CR කාණ්ඩය යටතේ මෙම විශේෂය වර්ගීකරණය කරනු ලබයි.

ඉහත තොරතුරු අධ්‍යනය කරන ඕනෑම අයෙකුට පැහැදිලවන කාරණාවක් වන්නේ අං කටුස්සන් විශේෂ සියල්ලම එකිනෙකට වෙනස් සුවිශේෂී පරිසර පද්ධතිවලට සීමා වූ ජීවින් බවයි. කුමන හෝ හේතුවක් මත ඔවුන්ට එම පරිසර පද්ධතිය අහිමි වුවහොත් වෙනත් පරිසරයකට හැඩගැසීමේ හැකියාවක් නැති නිසා අනිවාර්යයෙන් වද වී යාම සිදු වේ. වර්තමානය වනවිට සිදුවන වනාන්තර විනාශය, වනාන්තර ආශ්‍රිත මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් නිසා වාසස්ථාන විනාශ වීමත් ගෝලීය උණුසුම ඉහළ යාමත් සමග ඔවුන්ට ප්‍රශස්ත පරිසර තත්වයන් අහිමි වීමත් නිසා අතීතයේ පැවති ගහණයන්ගේ පැහැදිලි අඩු වීමක් නිරීක්ෂණය කිරීමට හැකි වී ඇත. රටේ ජෛව විවිධත්වය විදහා පාන මෙවැනි වටිනා ජීවින් රැකගැනීම සදහා කඩිනම් සංරක්ෂණ ක්‍රියාවලීන් සැකසීම හා වනාන්තරයන් තුළදී හමුවන මොවුන්ට හෝ මොවුන්ගේ වාසභූමිවලට හානියක් නොවී ආරක්ෂා කිරීම අප සියළු දෙනා සතු වගකීමකි.

සටහන: ඩිලංග මධුෂාන්
📸: Photographs credit to Frank Deschandol, See Gomen & Gayan prasanga

#පරිසර_සමාගම

06/08/2024

ශ්‍රී ලංකාවේ දේශීය ගිරවුන් විශේෂ

1) ශ්‍රී ලංකා ගිරාමලිත්තා
SN: Loriculus beryllinus (Forster, 1781)
EN: Sri Lanka Hanging Parrot

ශ්‍රී ලංකාවට ආවේණික පක්ෂියෙක් වන ගිරා මලිත්තා ප්‍රමාණයෙන් ගේ කුරුල්ලෙකු තරම් වේ. තෙත් කලාපයේත් කඳුකරයේ මීටර් 1500 දක්වා පමණ ඉහළටත් වන ආවරණ සහිත ප්‍රදේශ වල සුලභ පක්‍ෂියෙකි. කඳුකර කලාපය ආශ්‍රිත පහත රට වියළි කලාපයේද දක්නට ලැබෙන මුත් උතුරෙහි දුලභය. මෙම ගිරවා ප්‍රධාන වශයෙන් කොළ පැහැතිය. යුෂ සහිත ඵල වර්ග මධු සහ රා මදින්නන්ගේ මුට්ටිවල එකතුවන තෙලිජ්ජ වලට ප්‍රිය කරයි. මීට අමතරව මොහු කුඩා බීජ වර්ගද ආහාරයට ගනී. කෙටි පෙඳයක් සහිත මෙම කුඩා ගිරවා නිදන්නේ ගසක කුඩා අත්තක වවුලෙකු මෙන් යටිකුරුව එල්ලීය. එම නිසා මෙම ගිරවුන් වවුල් ගිරවුන් ලෙසද හඳුන්වනු ලැබේ. අභිජනනය කරන්නේ වසරේ මුල් භාගයේදීය. ඇතැම් විට යළිත් අගෝස්තු සිට සැප්තැම්බර් කාලයේද බිත්තර දමයි. බිත්තර දමනු ලබන්නේ ගසක කඳේ හෝඅත්තක පිහිටි කුහරයක් මත වේ.

2) ශ්‍රී ලංකා අළු ගිරවා
SN: Psittacula calthropae (Blyth, 1849)
EN: Layard's Parakeet

කඳුකරයේ මීටර් 1750 දක්වා ඉහළටත් පහතරට කඳුකරය ආශ්‍රිත කලාපයේත් වනාන්තරවල හමුවන මෙම ගිරවා ශ්‍රී ලංකාවට ආවේණික වේ. යුගල් වශයෙන් හෝ කුඩා රංචු ලෙස වාසය කරයි. වේගවත් පියාසරකරුවෙකි. විවිධ ඵල වර්ග,මල්,අංකුර,මල් පැණි ආදිය ආහාරයට ගනී. මාල ගිරවාට හා පණු ගිරවාට වඩා රුක්වාසී වේ. ජනවාරි සිට මැයි දක්වා සහ බොහෝ විට යළි ජුලි-සැප්තැම්බර් කාලයේත් අභිජනනය කරන මෙම ගිරවා බිත්තර දැමීමට වඩාත් ප්‍රිය කරන්නේ උස ගසක කඳේ බෙහෙවින් ඉහළ පිහිටි කුහරයකය.

3) මාල ගිරවා/ රෑන ගිරවා
SN: Psittacula krameri (Scopoli, 1769)
EN: Rose-ringed parakeet

පහත රට ප්‍රදේශ වල සිට කඳුකරය ආරම්භ වන උස මට්ටම දක්වාම ඉතාමත් සුලභව හමුවන දේශීය පක්ෂියෙකි. බොහෝවිට රංචු වශයෙන් ඉතාමත් වේගයෙන් ශබ්ද නගමින් පියාඹන රෑන ගිරවුන් පළතුරු, මල් පොහොට්ටු, ශාක බීජ ආදිය ප්‍රධාන වශයෙන් අහාරයට ගනී. එසේම වී වගාවට විශාල හානියක් කරමින් පැසුණු වී කරල් කා දමයි. නොවැම්බර් සිට ජූනි දක්වා කාලයේ දිරාගිය ගසක බෙනයක් තුල බිත්තර දමා අභිජනනයේ යෙදේ.

4) ලබු ගිරවා
SN: Psittacula eupatria (Linnaeus, 1766)
EN: Alexandrine parakeet

මෙරට හමුවන ගිරා විශේෂ පහෙන් විශාලතම ගිරවා වේ. ප්‍රමානයෙන් ගෙල​-අලු කපුටකු පමන වේ. මෙම පක්ෂියාට ඉතා විශාල රතු පාට හොටක්, හොටයට ආනතවුනු නලලක් මෙන්ම පියාපත්වල ආවරන පිහාටුවල තිබෙන රතු පාට කොටසත් ලාක්ෂණික වේ. පිරිමි සතාගේ ගෙල පහල කොටසේ කලු පාට රේකාවක් සහ පිටි ගෙලෙ හෙවත් ගෙලේ උඩ පැත්තේ රතු පාට පළල් තීරුවක් ඇත. තනිව​, යුගල ලෙස සහ රංචු වශයෙන් සැරිසරන්නෙකි. තියුනු සහ තරමක් කථෝර නාදයක් තිබේ. මොවුන් පලතුරු මෙන්ම ධාන්‍ය වර්ගත් ආහාරයට ගනියි. ආහාර සොයා ඇතැම් අවස්ථා වලදී පොලොවේ වසා සිටිනු දැකිය හැකි වේ.

5) පඬු ගිරවා
SN: Psittacula cyanocephala (Linnaeus, 1766)
EN: Plum-headed Parakeet

පඬු ගිරවා (Psittacula cyanocephala) යනු Psittacidae පවුලේ ගිරවුන් විශේෂයකි. මෙම විශේෂය ඉන්දියානු උපමහාද්වීපයට ආවේණික වන අතර, ප්‍රත්‍යක්ෂ විශේෂයක් ලෙස උසස් කිරීමට පෙර මල්-හිස් ගිරවා (P. roseata) ගේ සමරුත් නාමයක් ලෙස පැවතින. පඬු ගිරවුන් රංචු ලෙස සහ යුගල් වශයෙන් දක්නට ලැබේ, පිරිමි සතුන්ට රෝස පැහැති දම් පැහැති හිසක් සහ ගැහැණු සතුන්ට අළු පැහැති හිසක් ඇත. ඉන්දියානු අර්ධද්වීපයෙන් නම් කරන ලද සහ හිමාලයෙන් නම් කරන ලද උප විශේෂ දෙකක් ඇත.

#පරිසර_සමාගම